7 maja 1867 roku jeden z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach literatury polskiej Władysław Reymont obchodziłby 154. urodziny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za powieść „Chłopi”, epopeję życia polskiej wsi z przełomu XIX i XX wieku, która jest niezgłębioną skarbnicą wiedzy dotyczącej ludowych obrzędów, tradycji i zwyczajów rozpowszechnionych na polskiej wsi.

Życie Reymonta nie należało do najlżejszych. Urodził się jako jeden z dziewięciu potomków szlachcica organisty, Józefa Rejmenta. Dość wcześnie został oddany na naukę rzemiosła do krawca, którą zakończył tytułem czeladnika w 1884 roku. Następnie wyruszył w świat w poszukiwaniu szczęścia. Dużo podróżował po Polsce i Europie. Pracował jako medium, aktor objazdowej trupy, był nawet na nowicjacie u paulinów, ale nie złożył ślubów. W końcu ustatkował się jako dróżnik na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w pobliżu wsi Lipce, gdzie miał czas szlifować swój talent literacki i poznawać społeczność wiejską. Wieś ta obecnie nazywa się Lipcami Reymontowskimi i kultywuje pamięć o pisarzu i jego powieści.
Reymont był wnikliwym obserwatorem życia. Pracując na kolei zapisywał często swoje przemyślenia i spostrzeżenia. Chłopi widywali go na nasypie kolejowym z ołówkiem w ręku. Tak rodziły się jego pierwsze dzieła. Z twórczości literackiej utrzymywał się od 1894 roku, kiedy przeniósł się do Warszawy.
Swą wiedzę oraz społeczny awans Reymont zdobywał dzięki ogromnej, wytężonej pracy samokształceniowej i społecznej. Miał głębokie poczucie potrzeby zmiany warunków społecznych w jakich żył lud wiejski, pozbawiony w tym czasie wielu praw. Możliwe, że inspiracją do napisania „Chłopów” stała się właśnie troska o tę warstwę społeczną. Choć wielu znawców historii literatury dowodzi, że bezpośrednim impulsem, który natchnął Reymonta do napisania epopei, mogła być napisana przez Emila Zolę powieść „Ziemia”, wydana w 1887 roku, której niektóre elementy przypominają „Chłopów” tj. opisy obowiązków rolnych, zwyczaje wiejskie czy podział na cztery pory roku.

Fot. 1

Powieść „Chłopi” za którą Reymont otrzymał Nagrodę Nobla za rok 1924, była gotowa już w 1901 roku. Jednak niedługo przed oddaniem tekstu do druku pisarz postanowił przeredagować początek powieści. Przeglądając rękopis, stwierdził, że całość utworu nie spełnia jego oczekiwań i zamierzeń. Niezadowolony zdecydował się więc zacząć pracę od nowa i spalić napisaną już powieść. Zniszczeniu uległo w sumie 11 tysięcy wierszy. Właściwa wersja „Chłopów” powstawała w latach 1901–1908. Znaczną część powieści Reymont pisał w czasie swego pobytu w Paryżu, gdzie, jak twierdził, łatwiej było mu się skupić na pracy niż na ziemiach polskich.
Powieść po raz pierwszy ukazywała się w druku w odcinkach w „Tygodniku Ilustrowanym” od 18 stycznia 1902 r. do 26 grudnia 1908 r. W formie książkowej utwór ukazywał się partiami – pierwsze dwa tomy zostały wydane w 1904 r., tom trzeci – w 1906 r., natomiast czwarty – w 1909 r.
Na początku XX wieku tematyka wiejska była dość popularna w literaturze i w sztuce malarskiej. W Polsce tematy z życia chłopów pojawiały się już w ostatnich dwu dekadach poprzedniego wieku. Powieść „Chłopi” nawiązuje do fascynacji chłopską energią, naturalnością i prostotą życia, charakterystyczną dla wielu dzieł tego okresu, nazywanej niekiedy „chłopomanią”.
W „Chłopach” Reymont ukazał życie społeczności zamieszkującej wieś Lipce na przestrzeni czterech pór roku, zajęcia i prace na roli, ich powiązania rodzinne, zwyczaje, problemy życia codziennego, zasady cyklu rocznego oraz przemiany społeczno-ekonomiczne dokonujące się na wsi i związane z tym spory. Znajduje się tu wiele pięknych opisów przyrody polskiej. Powieść pisana jest specyficznym, potoczystym językiem, z wykorzystaniem elementów gwarowych. Jest wprost niezgłębioną skarbnicą wiedzy dotyczącej ludowych obrzędów, tradycji i zwyczajów rozpowszechnionych na polskiej wsi z końca XIX wieku.

Fot, 2

Ukazanie się powieści było wydarzeniem niezwykłym. Nikt dotąd w formie literackiej nie przedstawił tak autentycznie, barwnie i wnikliwie polskiej wsi. Sława „Chłopów” przekroczyła nie tylko granice zaborów, ale także granice państw. Powieść została przełożona na 27 języków, doczekała się dwóch ekranizacji: w 1922 i 1973 roku, do roku 1930 wydano ją w nakładzie 20 tys. egzemplarzy. Doceniła ją Akademia Szwedzka, która 13 listopada 1924 r. ogłosiła swój werdykt: tegoroczną literacką nagrodę Nobla otrzymuje polski pisarz Władysław Stanisław Reymont za powieść „Chłopi”. Popierający kandydaturę Reymonta Fredric Book -członek Komitetu Nagrody Nobla – pisał z uznaniem: „Cieszymy się, że tegoroczne najwyższe odznaczenie literackie przyznano przedstawicielowi odrodzonej i wolnej Polski”.
W listopadzie 1924 roku Reymont poważnie już chory przebywał w Nicei. O otrzymanej nagrodzie dowiedział się tego dnia wieczorem i tak to zapisał w swoim podręcznym notesie: „ósma wieczorem. Agencja donosi, Akademia daje Nobla za „Chłopów” Wł. St. Reymontowi”. Do swojego przyjaciela K. Morawskiego napisał w liście: „Czy to nie warte śmiechu? Stałem się od razu dumą swojego narodu! Rodacy gotowi jeszcze czytać moje książki! Jakże naraz stałem się interesującym, wielkim i kochanym. Do Was jeno to mówię i zamknijcie to w sercu”. Reymont nie odebrał Nagrody Nobla osobiście. Zmarł 5 grudnia 1925 roku w Warszawie w wieku zaledwie 58 lat.
Twórczość Reymonta, wszechstronna tematycznie i bogata ilościowo, nie daje się ująć w klamry jednoznacznych ocen. Obok dzieł wielkich, stanowiących trwałe pozycje w kulturze polskiej i światowej, znajdują się utwory mniej znane i nie tak wybitne. Wielka epopeja chłopska nie powinna przesłaniać innych osiągnięć literackich autora tj. „Fermenty”, „Ziemia obiecana”, „Marzyciel” czy „Komediantka”, do dziś czytelnych i żywych. Na osobistej obserwacji oparta była większość powieści Reymonta. Posiadał on umiejętność pokazania środowiska społeczno-obyczajowego w najbardziej charakterystycznych jego przejawach i przedstawicielach. Ale przede wszystkim twórczość noblisty przepełniona jest miłością do ziemi i ojczyzny, wartościami o których warto pamiętać i nadal pielęgnować.

Aleksandra Szymańska
Fot. wyróżniająca domena publiczna – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Malczewski_W%C5%82adys%C5%82aw_Reymont.jpg
Fot. 1 domena publiczna https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:W%C5%82adys%C5%82aw_Reymont#/media/File:W%C5%82adys%C5%82aw_Reymont.jpg
Fot. 2 domena publiczna https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Domek_Reymonta.jpg

Źródła:
•Władysław Reymont – nagroda Nobla dzięki „Chłopom”, tekst dostępny w Internecie: https://polskieradio24.pl/39/156/Artykul/722862,Wladyslaw-Reymont-nagroda-Nobla-dzieki-Chlopom
•Śledziewski A., Nobel dla Reymonta, [w:] „Myśl Literacka” 2014 nr 77
•Gmituk J., Władysław Reymont i Wincenty Witos w historii i pamięci ludu polskiego, [w:] „Kultura wsi” 2015 nr 4