Od kilku już lat przewodnim hasłem, przyświecającym wielu inicjatywom realizowanym przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi jest kulturanaludowo#wspieram.  Ważnym ogniwem, bez którego tradycja nie mogłaby być kultywowana są twórcy ludowi. Wspieranie tej grupy oraz zapewnienie bezpośredniego przekazu tradycyjnych umiejętności było głównym celem Programu Stypendialnego NIKiDW „Mistrz – Uczeń”. Jego adresatami byli zarówno mistrzowie z wyróżniającym się dorobkiem, jak i adepci chcący doskonalić swoje umiejętności lub dopiero je posiąść. O Stypendium wnioskowało kilkadziesiąt par Mistrz – Uczeń. Wsparcie na realizację swoich projektów otrzymało 15 par Stypendystów. Uczniowie uczyli się budowania instrumentów, śpiewania czy grania tradycyjnych pieśni i melodii, haftowania strojów ludowych, wykonywania koronek czy kroszonek, ale także zdobywali wiedzę o tradycyjnym młynarstwie, kowalstwie czy bartnictwie. Ich praca została udokumentowana.

Już teraz przedstawiamy Wam sylwetki dwóch par Stypendystów.

Andrzej Mendlewski, Paweł Zawadzki realizowali projekt polegający na nauce konstruowania dud wielkopolskich typu bukowsko – kościańskiego.

Andrzej Mendlewski (Mistrz) rozpoczął twórczość ludową w 1974 roku, wtedy to zbudował pierwsze dudy wielkopolskie typu bukowsko-kościańskiego, wzorowane na instrumencie mistrza Stanisława Grocholskiego.
Według szacunków, jak dotąd wykonał około 170 sztuk dud, 25 kozłów (weselnych i ślubnych), 330 mazanki, 30 sierszenek z pęcherza wołowego oraz kilkadziesiąt innych prostych instrumentów ludowych (fujarki, gwizdki czy żalejki).
Na wytworzonych przez niego instrumentach muzykują artyści w całej Polsce, a także w USA, Kanadzie, Hiszpanii, Francji, Holandii i Argentynie.

Z ogromnym smutkiem informujemy, że dnia 21.02 2023 r., niespodziewanie, opuścił nas Mistrz Andrzej Mendlewski, jeden z nielicznych w Wielkopolsce, budowniczy instrumentów takich jak: mazanki, sierszenki, kozły i dudy. Był prawdziwym mistrzem, docenianym przez kolekcjonerów oraz muzyków i całe zespoły muzyki ludowej. Andrzej Mendlewski na trwałe wpisał się na kartach historii kultury. Na szczęście — tajniki wiedzy o budowie instrumentów ludowych przekazał swojemu następcy — synowi Bartoszowi. Dzięki temu ta trudna sztuka nie odejdzie w zapomnienie.

Rodzinie i bliskim składamy wyrazy głębokiego współczucia. Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.

Paweł Zawadzki (Uczeń) – instrumentalista, gra na skrzypcach podwiązanych, mazankach oraz sierszenkach, muzykuje w kapelach dudziarskich. Zajmuje się również tworzeniem prostych instrumentów tradycyjnych regionu Wielkopolski. Pod okiem mistrza Andrzeja Mendelewskiego pracuje już od 2 lat, korzystając z jego wiedzy i doświadczenia w tym zakresie.
Brał udział jako koordynator i uczestnik wielu projektów związanych z przekazem tradycyjnych metod wytwarzania instrumentów ludowych. Ukończył podyplomowe studia w zakresie etnologii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu broniąc pracę dyplomową pod tytułem Dudy wielkopolskie – współczesna konstrukcja oraz metody wytwarzania. Dzięki czemu zdobył unikatową wiedzę i umiejętności pozwalające opisywać regionalną rzeczywistość przez pryzmat naukowy. Jest pasjonatem, przygotowuje własny warsztat budowniczego instrumentów ludowych, w którym pragnie realizować swoje zainteresowania.

Opis
Celem projektu jest kultywowanie i popularyzacja zanikających tradycji wielkopolskich w zakresie budowy instrumentów regionalnych. Swoją unikatową wiedzę podczas projektu, który zakłada 120 godzin warsztatów, Mistrz Andrzej Mendlewski przekaże Uczniowi Pawłowi Zawadzkiemu podczas praktycznych warsztatów z zakresu pozyskiwania, przygotowania i obróbki surowców oraz konstruowania dud wielkopolskich typu bukowska-kościańskiego. Dodatkowym rezultatem zajęć będzie pozyskanie wiedzy i umiejętności budowania instrumentów, historii i tradycji wielkopolskich oraz poczucia odpowiedzialności za przyjętą wiedzę. Stanie się to podwaliną do kultywowania ginącego zawodu, tak ściśle związanego z wielkopolską muzyką, tańcem i śpiewem. Warto też podkreślić, że powyższa wiedza i umiejętności zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w 2017 roku.

Z kolei Panie Małgorzata Borkowska i Agnieszka Pawlitko – pracowały nad stworzeniem i wyhaftowaniem sukni cieszyńskiej.

Małgorzata Borkowska (Mistrz) – specjalnością pani Małgorzaty jest haft na żywotku cieszyńskim – gorsecie, który stanowi część kobiecego stroju ludowego. Wykonuje się go złotą, srebrną lub kolorową nicią. Zawiera motywy zdobnicze takie jak kwiaty i wzory geometryczne.
Twórczyni zajmuje się haftem od 20 lat. Wykonała około 80 różnych egzemplarzy żywotków. Każdy jej projekt jest indywidualny i dostosowany do osoby, która ma go nosi, a co najważniejsze wykonuje go z wielkim szacunkiem do tradycji.  

Agnieszka Pawlitko (Uczeń) – zajmuje się haftem od szkoły podstawowej. Początkowo był to haft krzyżykowy. Na studiach nauczyła się haftu krzyżykowego beskidzkiego, który uprawia do dzisiaj. W 2012 i 2013 roku poznała tajniki haftu na żywotku cieszyńskim. Tematowi temu poświęcała nawet swoją pracę magisterską na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie na kierunku Etnologia. Cały 2016 rok spędziła biorąc udział w szkoleniu poświęconym tworzeniu czepców metodą igiełkową. Pani Agnieszka fascynuje się strojem cieszyńskim i bardzo chce wyszkolić się w haftowaniu żywotków.

Opis
Celem projektu polegającego na wykonaniu sukni cieszyńskiej było zachowanie i dokumentacja kobiecego stroju cieszyńskiego.  Pani Małgorzata Borkowska jest jedną z ostatnich twórczyń, która zgłębiła tajniki tej unikatowej techniki. Przekazanie umiejętności projektowania żywotka, przenoszenia wzoru na aksamit, fastrygowania, haftowania tzw. szychem czyli haftem wypukłym, kolejnym pokoleniom pozwoli na podtrzymanie tej tradycji na Śląsku Cieszyńskim.

 Zobaczcie jak przebiegała ich praca i jakie są jej efekty.