„Dzieła wszystkie Oskara Kolberga” to 86 tomów, opisujących kulturę ludową niemal we wszystkich regionach współczesnej Polski. Ich lektura jest bardzo ciekawa, nie tylko dla osób zajmujących się na co dzień kulturą tradycyjną. Większość z nich znajduje się w postaci cyfrowej na portalu polona.pl. To serwis udostępniający online zbiory Biblioteki Narodowej.

Oskar Kolberg to posiać niezwykle zasłużona dla polskiej kultury. Badacz zebrał niezliczoną ilość wiejskich zwyczajów i dawnych pieśni. O wszechstronności jego pracy świadczy wielotomowe dzieło „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”, które w dużej części jest dostępne w wersji cyfrowej.

Oskar Kolberg znaczną część swojego życia poświęcił kompletowaniu wiedzy na temat wsi polskiej i jej obyczajów. Był człowiekiem-instytucją, pasjonatem wiedzy, niespełnionym muzykiem i kompozytorem; człowiekiem wielu talentów i niespożytej energii. Wystarczy uświadomić sobie, że jego wielkie dzieło „Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”, to przeszło 30 tys. stron druku. Jest ono wszechstronną dokumentacją kultury ludowej ziem dawnej Rzeczypospolitej w formie panoramicznej serii monografii regionalnych.

Badacz był w pełnym tego słowa znaczeniu łowcą-zbieraczem materiałów do swojego działa. Wybór określonych lokalizacji nie był dyktowany jedynie względami naukowymi, ale często wynikał z pragmatycznej kalkulacji. Pojawiał się tam, gdzie mógł liczyć na życzliwych przyjaciół i sponsorów, znajomych i pasjonatów ludowości. Podczas swoich badań prowadził bezpośrednie rozmowy z chłopami. W razie konieczności zapisy terenowe uzupełniał drogą listowną, wysyłając pytania do osób, które mogły mu pomóc w wyjaśnieniu wszelkich wątpliwości.

„Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce” był jednym z pierwszych w Europie modeli monografii
etnograficznej. Autor miał świadomość, że dostarcza tylko podstaw dla przyszłej etnografii. O swojej pracy pisał: „niczym prawie jeszcze innym nie będzie, jak skrzętnym ich nagromadzeniem. Przede wszystkim postanowiłem sobie takowe zabytki uporządkować i usystematyzować, nim się do ich opracowania i dalszych wniosków przejść będzie mogło”.

Głównym tematem zainteresowań badacza były pieśni i muzyka ludowa. Analizując strukturę dzieła można jednak dostrzec określony sposób uporządkowania materiału. Charakterystyka społeczno-psychologiczna mieszkańców regionu, cechy ich kultury materialnej i związany z nią sposób pracy były umieszczone w dziale „Kraj”. Następnie autor pisał o zwyczajach (dorocznych i zawodowych) i obrzędach związanych z trzema etapami życia człowieka (narodzinami, małżeństwem i śmiercią). Po nich następowały pieśni z ich gatunkowym podziałem i dokumentacją melodyczną; następnie tańce i wierzenia. Osobny dział tworzyła literatura ustna, podzielona na gatunki (opowieści, legendy, bajki, gadki, anegdoty i przysłowia). Dwa ostatnie działy stanowiły gry i zabawy dzieci oraz charakterystyka językowa mieszkańców regionu.
Oskar Kolberg umarł zostawiając w rękopisach niemal połowę swojego dorobku, który krytycznie opracowywany jest po dziś dzień. Ponad 80 tomów „Ludu…”, pisma muzyczne i korespondencja są już dostępne w ramach serii wydawniczej „Dzieła wszystkie Oskara Kolberga”.

Red. J.R.