Mała retencja polega na gromadzeniu wody w małych zbiornikach poprzez zatrzymywanie lub spowalnianie spływu wód. Składa się na nią wiele różnorodnych działań, jak budowa niewielkich zbiorników, oczek wodnych i stawów, zadrzewianie, renaturyzacja małych rzek oraz ochrona terenów podmokłych. Są one przyjazne dla środowiska naturalnego, a jednocześnie mogą doprowadzić się do likwidacji przyczyn i skutków pogorszenia naturalnych stosunków wodnych w naszym kraju.

Woda pełni wiele ważnych funkcji w środowisku naturalnym. Jest niezbędna w produkcji rolniczej, wpływa na ilość i jakość plonów. Odgrywa też ważną rolę w systemach biologicznych i ma znaczenie dla rozwoju i utrzymywania rezerw naturalnych. Zasoby wodne Polski w porównaniu z innymi krajami europejskimi są niewielkie i w dużym stopniu zależą od opadów oraz retencji. Ich obecny stan jest wynikiem nieprawidłowo przeprowadzonych działań melioracyjnych w rolnictwie i leśnictwie w latach powojennych oraz zauważalnych w ostatnich latach zmian klimatu. Czynniki te spowodowały m.in.: nasilenie zjawisk ekstremalnych, jak susze i powodzie, spadek poziomu wód gruntowych, przesuszane siedlisk, zwiększenie szybkości odprowadzania wody, zmniejszenie powierzchni terenów podmokłych i zanik różnorodności biologicznej. Dlatego tak istotne jest lokalne zachowanie istniejących, zwłaszcza niewielkich obszarów wodno-błotnych lub ich odtworzenie poprzez działania małej retencji.

Tereny rolnicze, zarówno ze względu na swój charakter, jak i fakt, że zajmują prawie 60 proc. powierzchni kraju, stanowią istotny element regulujący obieg wody. Zwiększenie zdolności retencyjnej obszarów wiejskich może w istotny sposób przyczynić się do poprawy struktury bilansu wodnego na terenie naszego kraju. Wśród metod, dzięki którym można „zatrzymać” wodę na dłużej, stosowanych na obszarach rolniczych można zaliczyć:

• odpowiednie gospodarowanie na gruntach ornych położonych na nachylonych stokach doliny;
• zadarnienie lub zalesienie gruntów na stokach o znaczącym nachyleniu;
• zalesianie gruntów o niskiej bonitacji, zwłaszcza w górnych partiach zlewni danej rzeki. Nie należy zalesiać cennych przyrodniczo łąk lub torfowisk;
• zwiększanie retencji glebowej poprzez odpowiednie zabiegi agrotechniczne mające na celu polepszenie struktury gleby;
• zachowanie i odtwarzanie śródpolnych oczek wodnych oraz starorzeczy w obrębie dna doliny rzecznej.
• zachowanie i odtwarzanie śródpolnych zadrzewień jako barier ograniczających zarówno spływ powierzchniowy, jak i dopływ produktów erozji powierzchniowej i nawozów do cieków i zbiorników wodnych;
• tworzenie roślinnych pasów brzegowych;
• zachowanie i odtwarzanie wszelkich obszarów podmokłych;
• zatrzymanie odpływu wód z rowów i kanałów melioracyjnych poprzez budowę systemu piętrzeń i zastawek.

Warto pamiętać, że ważną rolę w gospodarce wodnej pełnią też młyny wodne. Pierwsze tego typu obiekty na ziemiach polskich powstały już średniowieczu. Wokół nich budowano miasta, tworzono sieci dróg, mosty, groble, stawy, pastwiska i pola uprawne. Rozkwit osadnictwa był nierozerwalnie związany z umiejętnością użycia siły wody do produkcji żywności. Na skutek postępu technologicznego, dziś już prawie nikt już nie mieli ziarna w młynach. Nie znaczy to jednak, że budowle nie są potrzebne. Obecnie pełnią one wiele pożytecznych funkcji.

Młyny wodne i funkcjonująca przy nich infrastruktura, często pozwalają na budowę jazów i przepławek, a także montaż małych elektrowni wodnych (MEW) i produkcję zielonej energii Przyczyniają się również do zwiększenia retencji powierzchniowej, gruntowej i korytowej. Dzięki funkcjonującej przy tych budowlach sieci stawów i kanałów możliwe jest gromadzenie i zatrzymywanie wody w zlewniach, a więc ochrona krajowych zasobów wodnych. Ma to również duże znaczenie w ochronie przeciwpowodziowej i zapobieganiu podtopieniom.

Coraz częściej powstają przy nich przepławki dla ryb. Dzięki temu możliwe jest zachowanie bioróżnorodności i ciągłości ekologicznej rzeki. Zdarza się także, że na jazach piętrzących wodę na potrzeby MEW buduje się mosty drogowe, co wspiera rozwój lokalnej sieci komunikacyjno-transportowej. Młyny stanowią również dziedzictwo historyczne i kulturowe naszego kraju. Pełnią rolę atrakcji turystycznych.

Jak widać młyny wodne, mimo, że to obiekty z wielowiekową tradycją mają przed sobą przyszłość. Przystosowanie ich do wyzwań współczesności, pozwala na ochronę przyrody, zapobieganie skutkom suszy i powodzi, rozwój turystyki, ochronę bioróżnorodności oraz zachowanie dziedzictwa kulturowo-historycznego.

Oprac. Joanna Szymańska-Radziewicz

Źródła:

1. Cierpucha P.: Młyny wodne dawniej i dziś. https://www.wody.gov.pl/aktualnosci/1052-mlyny-wodne-dawniej-i-dzis
2. https://www.wody.gov.pl/
3. Mała retencja na obszarach wiejskich. Legnica, 2013