Światowy Dzień Jaja to święto obchodzone od 1996 roku w drugi piątek października. Jego pomysłodawcą i koordynatorem jest Międzynarodowa Komisja ds. Jaj (IEC – International Egg Commission), która w ten sposób chce podkreślić ważną rolę tego produktu w wyżywieniu ludzi na całym świecie, zwrócić uwagę na jego walory prozdrowotne oraz wszechstronność wykorzystania.

Jaja to niezwykła żywność – niedroga, trwała, wielofunkcyjna i prosta w przygotowaniu. A do tego jaja są najprostszym kompletnym pokarmem, niezwykle pożywnym i tak uniwersalnym, że można z nich przyrządzać zarówno proste i szybkie posiłki, jak i wykwintne dania. Nie ma drugiego pokarmu, który z punktu widzenia potrzeb naszego organizmu byłby tak bliski ideału. Jajko ma wszystkie potrzebne do życia substancje i dlatego dietetycy uznają je za wzorcowy produkt żywnościowy. Regularne spożywanie jajek może wpływać na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych, jak otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia, nadciśnienie i schorzenia neurodegradacyjne.

W nowej Piramidzie Zdrowego Żywienia jaja zostały umieszczone w tej samej grupie, co ryby i nasiona strączkowe. Ze względu na swoje właściwości nie powinno ich zabraknąć przede wszystkim w codziennym jadłospisie dzieci, kobiet ciężarnych, matek karmiących piersią czy osób starszych.

W naszym kraju jajka cieszą się popularnością od pokoleń. „Po mięsnych potrawach największym wsparciem są w kuchni różną odmianą sporządzone jaja, ten pokarm jest wyborny i posilający, którego chorzy i zdrowi, ubodzy i panowie łatwo użyć mogą” – pisał w XVIII wieku Wojciech Wielądko, autor „Kucharza doskonałego”. W kuchni polskiej największe zastosowanie miały jaja kurze. Jaja kacze były używane rzadko, jedynie w domach chłopskich. Produkt ten gościł na stołach możnych i władców. Wielką amatorką jajecznicy i omletów była królowa Marysieńka Sobieska.

Na wsi jeszcze na początku XX wieku jaja kurze uchodziły za żywność luksusową i jadano je tylko na specjalne okazje. I chociaż niemal w każdym gospodarstwie hodowano kury, to jaja przeznaczano głównie na sprzedaż. Można je było także wymienić na inne produkty, jak wódka, ryż, sól, cukier, przyprawy, słodycze i inne artykuły, na które brakowało pieniędzy. Tylko bogate gospodynie serwowały jajecznicę jako poczęstunek dla robotników pracujących w polu, cieśli budujących dom czy specjalnych gości. Często w ramach oszczędności dodawały wtedy do niej mąkę i mleko, aby w ten sposób zwiększyć objętość dania.

Jaja bywały również zwyczajowym gościńcem dla pasterzy, którzy po raz pierwszy na wiosnę wypuszczali bydło na pastwisko. Wierzono bowiem, że w ten sposób można ochronić ludzi i zwierzęta przed wilkami, czarownicami i złym urokiem.

Jajecznica ze skwarkami przyrządzona na ognisku była obowiązkową potrawą na ucztach i zabawach pasterskich oraz podczas uroczystości sobótkowych i majówkowych. Oczywiście jaja były nieodłącznym atrybutem świąt wielkanocnych. Zużywano je wówczas w bardzo dużych ilościach. Stanowiły samodzielny pokarm, ale też były wykorzystywane do wypieku tradycyjnych ciast – bab, kołaczy, sękaczy. Były też zwyczajowym wykupem dziewcząt w zabawach śmigusa-dyngusa.

W latach 60. i 70. XX wieku z uwagi na ciągłe problemy z dostępnością mięsa, jajka często gościły na polskich stołach. Zaradne gospodynie potrafiły z nich wyczarować bardzo oryginalne smakołyki. Nawet na eleganckich przyjęciach serwowano zimne przystawki oraz gorące dania z jaj. W książkach kucharskich z tamtego okresu można znaleźć przepisy na jaja po chińsku w kolorze czekoladowym, gotowane w roztworze Maggi, jaja z kawiorem, pieczarkami, sałatką warzywną i innymi dodatkami, kotlety jajeczne czy jaja zapiekane w śmietanie.

Jaja były obecne nie tylko w polskiej kuchni, ale miały też wielkie znaczenie w kulturze tradycyjnej. Wynikało to z tego, że tkwił w nich zarodek życia. Jajo uchodziło za symbol płodności, urodzaju, początku. Pełniło wiele funkcji w kulturze ludowej i było niezbędnym elementem wielu obrzędów i rytuałów, zwłaszcza związanych z płodnością, urodzajem i zmianą statusu, czyli przekraczaniem pewnych granic (obrzędy przejścia).

Wierzono, że w jajku zamknięta jest energia, co stanowi obietnicę odrodzenia się życia. Z tego względu wykorzystywano je w obrzędach wiosennych, w celu pobudzenia płodności ludzi, zwierząt, ziemi. Na wiosnę taczano jaja po grzbietach i bokach krów i koni, aby były tłuste, zdrowe, mocne i okrągłe. Przed pierwszą orką toczono po wołach jajkiem, aby wzmocnić jego wolę pracy. Rozrzucano po polach skorupki z wielkanocnego jaja, aby wzmocnić płodność ziemi, dodawano je kurom do karmy, aby lepiej się niosły, do wody, w której kąpano dziecko, co miało powodować, że stanie się ono pełne i okrągłe jak jajko.

Jajo posiadało także moce ochronne i stosowane było jako apotropeion. W celu zabezpieczenia domu przed złymi mocami i wszelkimi nieszczęściami zakopywano je w fundamentach, wieszano w izbach u sufitu, umieszczano w oborach i kurnikach. Jaja wykorzystywano w rożnego rodzaju praktykach medycznych. Toczenie surowego jajka po ciele chorego miało pomóc w ustaleniu przyczyny niedomagania. Używano go do leczenia zapalenia oka, różyczki, febry, żółtaczki czy oparzeń. Służyło jako środek zapobiegający niepłodności.

Wiele kultur znało zwyczaj składania jaj do grobowców. Do końca XIX i jeszcze w początkach XX wieku jaja zanoszono na cmentarz, toczono po grobach i wkopywano w mogiły, jako ofiara i pokarm dla zmarłych. Charakterystyczne głównie dla wschodnich terenów Polski było zanoszenie jaj i innych pokarmów na groby w trakcie odbywania styp zadusznych. Reliktem tych ofiar z jajek jest zwyczaj noszenia jaj na groby zmarłych w Niedzielę Wielkanocną przez prawosławnych.

W ludowej tradycji szczególną rolę odgrywały wielkanocne pisanki. Zawierały one większość znaczeń przypisywanych jaju – były symbolem życia, odradzającej się przyrody. Zdobienie jaj, według wierzeń Słowiańskich, jest warunkiem trwałości ludzkiej egzystencji. Poniechanie tego zwyczaju doprowadzić może do braku odnowienia się świata po czasie zimowego chaosu.

Jak widać jajka pełniły w naszym życiu bardzo ważną rolę. Nie zapominajmy więc o ich dobroczynnych właściwościach i sięgajmy po nie każdego dnia, by zapewnić sobie zdrowie, dobry nastrój i szczupłą sylwetkę.

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. https://pixabay.com/pl/photos/jajka-sk%c5%82adniki-pieczenie-jedzenie-944495/

Źródła:
1. Ogonowska, B.: Tradycje polskiego stołu, 2010
2. Wójtowicz, M.: Etnografia Lubelszczyzny – ludowe wierzenia o jajku,
3. Symbolika jajka w kulturze ludowej. naludowo.pl, 2015
4. portalspozywczy.pl

Zmiana w treści wypowiedzi w całości lub we fragmencie wymaga autoryzacji/ zgody autora