Na terenie dzisiejszej Białorusi zachowało się do czasów współczesnych wiele zabytków stanowiących architektoniczne pamiątki dawnych epok. Jednymi z nich są dwory – siedziby drobnych właścicieli ziemskich i szlachty, otoczone zazwyczaj parkiem i budynkami gospodarczymi, które rozproszone po całej Białorusi pozostały w pamięci potomnych.

Dwory na Białorusi stanowią ważny element tożsamości tego kraju, są charakterystyczną częścią białoruskiego krajobrazu, historii, a także ziemiańskiej kultury i obyczaju oraz kultywowania tradycji narodowych. Jako skromne rezydencje właścicieli ziemskich powstawały od połowy XVII wieku. Do dnia dzisiejszego zachowało się wiele dawnych siedzib szlacheckich, które prezentują różnorodność koncepcji architektonicznych realizowanych w poszczególnych okresach. Jedne z nich już dawno przeżyły czasy swej świetności, niektóre opuszczone, uległy całkowitemu zniszczeniu, a jeszcze inne zyskują nowych właścicieli, którzy chcą je przywrócić do dawnej świetności. Oto niektóre z dworskich „perełek”, które można podziwiać do dzisiaj…

Dwór Szwykowskich w Prużanie zbudowany w stylu włoskiej willi w połowie XIX wieku według projektu Włocha Franciszka Marii Lanciego. Obecnie mieści się w nim muzeum – Pałacyk Prużański, które każdego roku odwiedza około 8000 gości z całego świata.

Siedziba hrabiów Tołstojów w Grudzinówce w obwodzie mohylewskim powstała w pierwszej połowie XIX wieku. Hrabia Dmitrij Tołstoj otrzymał wieś od carycy Katarzyny II w ramach podziału ziem Rzeczpospolitej po rozbiorach. W czasach sowieckich znajdowały się tu kolejno: szpital, szkoła, dom dziecka, sanatorium dla dzieci chorych na reumatyzm. Obecnie budynek popada w ruinę.

Dwór generała Bagrationa w Wołkowysku został zbudowany w XIX wieku. Uważa się, że to w nim podczas wojny z Napoleonem ulokowano sztab 2. Armii Zachodniej generała Piotra Bagrationa. W XX wieku w budynku działały: szpital, przytułek dla starców oraz muzeum wojskowo-historyczne.

Dwór Czeczotów zbudowany pod koniec XVIII wieku w Podorsku pod Wołkowyskiem początkowo należał do rodu Czeczotów, ale w połowie XIX wieku nabył go nowy właściciel, który przebudował budynek w stylu późnego klasycyzmu. Dworek posiada dwa tarasy, salę balową, kuźnię i stajnię. W XX wieku ulokowano w nim najpierw szkołę muzyczną, potem zarząd kołchozu. W 2014 roku majątek kupił za 120 tysięcy dolarów rosyjski biznesmen, któremu miejscowe władze postawiły warunek, że ma go przywrócić do dawnej świetności.

Dwór Grabowskich we wsi Tarnowszczyzna został wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku. Miejscowość początkowo należała do majątku Radziwiłłów, potem zmieniała właścicieli. Ostatnim jej właścicielem był Mikołaj Mauros. Jego ojciec Dymitr Mauros, rosyjski pułkownik i pacyfikator powstania styczniowego, odkupił ją od powstańca Konstantego Kaszczyca, zanim ten trafił na Syberię. Po śmierci Mikołaja w 1921 roku pozostały po nim majątek przeszedł na własność polskiego Skarbu Państwa.

Okazały dwór w Rohoźnicy zbudował pod koniec XVIII wieku Antoni Suchodolski, kasztelan smoleński. Majątek pozostawał w posiadaniu tej rodziny do połowy XIX wieku. Ostatnim jego właścicielem, do 1939 roku, był Oskar Meysztowicz. Dwór jest budowlą siedemnastoosiową, parterową i podpiwniczoną, tylko jego część środkowa jest piętrowa, od frontu poprzedzona wyniosłym czterokolumnowym portykiem korynckim. Ogólnym nastrojem architektura dworu przypomina dzieła włoskiego architekta, czynnego na Grodzieńszczyźnie, Giuseppe Sacco. Po wojnie majątek wraz z dworem i parkiem został wchłonięty przez kołchoz im. Adama Mickiewicza. Z czasem gruntownie przebudowano wnętrza, zmieniając układ jego pomieszczeń. Ulokowano w nim biura zarządu i rodzaj muzeum historycznego. Sam budynek niedawno odnowiono.

Dwór Wańkowiczów w Górnym Mieście w Mińsku został zbudowany w stylu klasycystycznym pod koniec XVIII wieku. Między innymi mieszkał w nim malarz Walenty Wańkowicz (1799-1842). W XIX wieku dwór pełnił funkcję salonu artystycznego. Bywali w nim m.in. Jan Damel, Stanisław Moniuszko, Władysław Syrokomla. Od 2000 roku we dworze mieści się muzeum poświęcone twórczości malarza, do którego eksponaty wypożyczono z Polski. W maju 2016 roku muzeum otrzymało z Muzeum Literatury w Warszawie pełny zbiór dzieł reportażysty i pisarza Melchiora Wańkowicza.

Dwór Lubańskich w Łoszycy został zbudowany w II połowie XIX wieku w stylu modernistycznym. Składa się z dwóch korpusów: starszego – drewnianego, parterowego i dobudowanego doń korpusu nowszego, murowanego, piętrowego. Elewacje są bogato zdobione rzeźbionymi w drewnie detalami, w które obfitują zwłaszcza znajdujące się od frontu i ogrodu ganki. Częściowo zachował się też wystrój wnętrz, ze stiukowymi ornamentami sufitów, dębowymi boazeriami oraz kaflowymi piecami. Dobra łoszyckie były dawnym dziedzictwem Pruszyńskich i pozostawały ich własnością do lat 80-tych XIX wieku, kiedy to przeszły w ręce Lubańskich. W okresie międzywojennym, z inicjatywy uczonego N. I. Wawiłowa w dawnym majątku zorganizowano oddział Instytutu Hodowli Roślin ZSRR. Również po II wojnie światowej działały tu botaniczne placówki naukowe. Dwór wchodzi obecnie w skład zespołu dworsko-parkowego położonego u zbiegu rzek Świsłocz i Łoszyca, w granicach Mińska.

Aleksandrowszczyzna – dwór zbudowany w 1859 roku we wsi o tej samej nazwie. Po 1920 roku mieściła w nim szkoła rolnicza, a po II wojnie światowej szkoła publiczna, która funkcjonowała, aż do 2004 roku. Obecnie dwór stanowi własność prywatną, planuje się przywrócić go do dawnej świetności.

Dworek Mickiewiczów w Nowogródku zbudował na początku XIX wieku ojciec Adama Mickiewicza Mikołaj. Była to budowla parterowa, usytuowana na niewielkim wzniesieniu, murowana, postawiona na planie prostokąta. Przed elewacją frontową zbudowano ganek ozdobiony dwoma kolumnami. Zamieszkali w nim Mickiewiczowie z pięcioma synami. W 1881 roku dom rodzinny Mickiewicza spłonął. Z ruin podniósł go ówczesny właściciel dworu Antoni Dąbrowski, odbudowując go z dokładnym odtworzeniem jego oryginalnych pomieszczeń. Niestety, odnowiony budynek został zniszczony przez Niemców w 1941 roku. Dwór podniesiono z ruin dopiero w 1955 roku i urządzono w nim muzeum poświęcone Adamowi Mickiewiczowi

To historia zaledwie kilku – strażników tradycji i świadków dziejów białoruskich przodków – z wielu tysięcy siedzib ziemiańskich, jakimi usiana była dawna Białoruś, które ocalono od zapomnienia. Miejmy nadzieję, że wiele innych „świadków” minionego czasu powróci jeszcze do swojej świetności.

Tekst: Aleksandra Szymańska
Fot. wyróżniająca – domena publiczna – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Navahradak,_Mickievi%C4%8D._%D0%9D%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BA,_%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87_(1883).jpg

Źródła:
• Michaluk D., Dwór i wieś na Litwie i Białorusi w XIX i na początku XX wieku, Warszawa 2014
• Samusik K., Dwory i pałace na Kresach Wschodnich: między Niemnem a Bugiem, Białystok 2012
• Top-10 najpiękniejszych siedzib szlacheckich Białorusi, tekst dostępny w Internecie:  https://naviny.belsat.eu/pl/news/top-10-najpiekniejszych-siedzib-szlacheckich-bialorusi/
• www.vedaj.by
• kresy24.pl