„Mieszkańcy całej ziemi mieli jedną mowę, czyli jednakowe słowa. (…) rzekli: «Chodźcie, zbudujemy sobie miasto i wieżę, której wierzchołek będzie sięgał nieba, i w ten sposób uczynimy sobie znak, abyśmy się nie rozproszyli po całej ziemi». A Pan zstąpił z nieba, by zobaczyć to miasto i wieżę, które budowali ludzie, i rzekł: «Są oni jednym ludem i wszyscy mają jedną mowę, i to jest przyczyną, że zaczęli budować. A zatem w przyszłości nic nie będzie dla nich niemożliwe, cokolwiek zamierzą uczynić. Zejdźmy więc i pomieszajmy tam ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego!» W ten sposób Pan rozproszył ich stamtąd po całej powierzchni ziemi, i tak nie dokończyli budowy tego miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Pan pomieszał mowę mieszkańców całej ziemi. Stamtąd też Pan rozproszył ich po całej powierzchni ziemi.”

Historia Wieży Babel opisana w Księdze Rodzaju (XI, 1-9) może być dla językoznawców punktem wyjścia dla rozważań o pochodzeniu języka. Uznaje się, że języki indoeuropejskie, w których skład wchodzi między innymi gałąź języków słowiańskich, wywodzą się od wspólnego przodka – języka praindoeuropejskiego. Tezę tę, jako pierwszy ogłosił William Jones w 1786 r., który dzięki znajomości sanskrytu, dostrzegł uderzające podobieństwa wielu języków. Na podstawie analizy słownictwa, można stwierdzić, że w skład tej wspólnoty językowej wchodzili mieszkańcy południowo-zachodniej Azji posługujący się językami z grupy indyjskiej, irańskiej, ormiańskiej oraz przodkowie Europejczyków. Jej kres nastąpił na przełomie II tysiąclecia p.n.e., a część plemion przemieściła się na zachód Europy. Potem następowały kolejne podziały, które doprowadziły do istnienia współczesnych gałęzi, część języków wymarło. Z języków nie indoeuropejskich w Europie pozostały jedynie: baskijski, estoński, fiński i węgierski.

Mnogość języków na świecie

Nie można jednoznacznie wyliczyć ile jest języków na świecie – zazwyczaj podaje się liczbę od 5 do 7 tysięcy – nie wiadomo jakie kryteria przyjąć i co uznać za język a co, na przykład, dialekt. Do tego wiele języków nie jest jeszcze zbadanych. Poza językami indoeuropejskimi, pośród najważniejszych wyszczególnia się języki chińsko-tybetańskie, semito-chamickie, afrykańskie, uralskie, indonezyjsko-australijskie, indiańskie i eskimoskie.

Języki naturalne

Językoznawcy opisują wiele cech języka naturalnego. To, co można uznać za interesujące to możliwość przekazywania informacji abstrakcyjnych, oderwanych od miejsca i czasu – „tu i teraz”. Współcześnie doświadczamy powszechnie innej cechy języka naturalnego – możliwości przekazywania informacji prawdziwych jak i fałszywych – w formie fake newsów – oraz żartobliwych czy ironicznych. Istotną cechą jest również przyswajanie języka ojczystego przez kontakt z innymi ludźmi (rodzicami) czy świadoma nauka drugiego języka metodą dydaktyczną.

A czym opisujemy zjawiska językowe? Samym językiem, ponieważ język jest uniwersalny i opisuje wszystko, co jest w kręgu zainteresowania człowieka. Podaje się tu zazwyczaj przykład wielu określeń śniegu w języku eskimoskim. Z drugiej strony, to język wyznacza granice naszego poznania, bowiem system, jakim się posługujemy, w postaci nawyków językowych danej grupy, organizuje w pewnym stopniu nasz świat – w myśl tezy o relatywizmie językowym. Sztandarowe przykłady tych różnic to nazwy barw – w wielu językach różnorako określa się granice pomiędzy kolorami w widmie. Przykładem jest język bretoński, w którym stosuje się jedno słowo dla niebieskiego i zielonego („glas”). Kolejne, to nazywanie pokrewieństwa, nazwy uczuć oraz liczebniki. My znamy system dziesiętny, ale społeczeństwa wypracowały różne sposoby liczenia: dwudziestkami – gdy liczone są palce rąk i nóg – a także bardziej skomplikowane, obejmujące więcej elementów ciała ludzkiego, czy też wprowadzające mnożenie lub dzielenie. Kategorie liczby pojedynczej i mnogiej, do których się przyzwyczailiśmy, mogą być również poszerzone o liczbę podwójną, potrójną a nawet poczwórną. Istnieją języki, w których nie ma czasu teraźniejszego, przeszłego i przyszłego.

Esperanto – język, którego ojcem jest Ludwik Zamenhof

Językiem, który jest jakby zaprzeczeniem języka ojczystego jest esperanto. Język ten stworzył pochodzący z Białegostoku lekarz okulista Ludwik Zamenhof realizując wizję języka międzynarodowego, prostego i łatwego do nauczenia dla ludzi z całego świata. Pod względem formalnym, słownictwo jest po części łacińskie i germańskie, a gramatyka opiera się na językach europejskich. Jego pomysł został doceniony i społeczność esperantystów rozproszona jest na całym świecie. Nie jest to więc język ojczysty, choć ma swojego ojca…

Zachęcamy również do przeczytania o Międzynarodowym Dniu Języka Ojczystego

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego

dr Grażyna Olszaniec
grazyna.olszaniec@nikidw.edu.pl
Fot. https://pl.wikipedia.org/wiki/Wie%C5%BCa_Babel#/media/Plik:Pieter_Bruegel_the_Elder_-_The_Tower_of_Babel_(Vienna)_-_Google_Art_Project_-_edited.jpg – domena publiczna

Źródła:
Biblia Tysiąclecia (online), http://biblia-online.pl/Biblia/Tysiaclecia/Ksiega-Rodzaju/11/1, dostęp 2021-02-19.
R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2008.
A. F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.
W. Mańczak, Wieża Babel, Wrocław 1999.