22 lutego obchodzimy 208 rocznicę urodzin Oskara Kolberga, wybitnego polskiego etnografa encyklopedysty, folklorysty i kompozytora. Człowieka, który większą część swojego życia poświęcił badaniom polskiego folkloru. Kulturę ludową zawarł w monumentalnym dziele „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”, nad którym pracował prawie 40 lat.

Oskar Kolberg urodził się w 1814 roku w Przysusze. Dorastał w inteligenckiej rodzinie – ojciec Juliusz Kolberg był pochodzącym z Prus inżynierem, a matka Karolina Mercoeur wywodziła się ze szlacheckiej rodziny francuskiej. Mały Oskar miał zaledwie 5 lat, gdy rodzina przeniosła się do Warszawy. Kolbergowie zamieszkali w Pałacu Kazimierzowskim, w którym również rezydowała rodzina Chopinów. Wiadomo, że ojciec Fryderyka Mikołaj był częstym gościem w domu rodziców Oskara, a sam Fryderyk przyjaźnił się z bratem Oskara.

Młody Kolberg wzrastał więc w cieniu Fryderyka Chopina. Muzyka stała się jego pasją, której nie popierała rodzina. Przyszły badacz muzycznego folkloru przez wiele lat pobierał lekcje fortepianu. Po powstaniu listopadowym kontynuował studia muzyczne – co ciekawe, pod okiem tego samego profesora, co 4 lata straszy Chopin – czyli u Józefa Elsnera. Talent kompozytorski rozwijał także w Berlinie – dokąd pojechał w 1835 roku. Ostatecznie nie został wielkim kompozytorem. Poświęcił się działalności etnograficznej.

 

Pierwsze wyprawy „badawcze” były raczej krajoznawczymi wycieczkami pod Warszawę w gronie przyjaciół. Szybko okazało się, że dla Oskara zetknięcie się z mieszkańcami wsi i ich zwyczajami nie będzie rozrywką, ale pasją i pracą na całe życie. Fascynacji zwyczajami, tańcem i muzyką ludową towarzyszyła potrzeba ich utrwalenia. Po dwóch pierwszych latach wędrówek badacz miał w swoich zbiorach ponad 600 zapisów pieśni.

Trudności materialne z jakimi borykał się wówczas Oskar Kolberg, zmusiły go do przyjęcia pracy księgowego w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, w której spędził 12 lat. W tym okresie komponował i wydawał liczne utwory muzyczne, badał i dokumentował muzykę ludową, a jednocześnie dokumentował tradycje Mazowsza, Krakowskiego, Radomskiego i Lubelskiego. Efektem tych prac było wydanie w roku 1857 cennej monografii ballad ludowych pt. „Pieśni ludu polskiego”, zawierającej teksty i melodie 41 ballad z wariantami oraz 466 melodii tańców ludowych i przyśpiewek, w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego. Zostały one przyjęte entuzjastycznie i bardzo wysoko ocenione.

Stały kontakt z kulturą wiejską i wieloletnie badania doprowadziły ostatecznie do rozpoczęcia wydawania w roku 1865 cyklu monografii regionalnych objętych wspólnym tytułem „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”. Założeniem Kolberga było opracowanie dzieła opartego na źródłach pochodzących z terenów całej przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Do śmierci (do roku 1980) udało mu się wydać 33 woluminy „Ludu…”, a z materiałów przez niego przygotowanych wydano do roku 1907 jeszcze trzy kolejne tomy. W sumie „Lud…” zawiera około 12 tysięcy pieśni, 1250 podań, 670 bajek, 2700 przysłów, 350 zagadek, 15 ludowych widowisk i wiele innych dokumentów ludowej kultury.

Ostatnie dwie dekady swojego życia Oskar Kolberg spędził poza Warszawą, mieszkał u zaprzyjaźnionych rodzin, wciąż pochłonięty pracą i kolejnymi wyprawami, żył w bardzo skromnych warunkach. Zmarł 3 czerwca 1890 r. w Krakowie, spoczął na cmentarzu Rakowickim.
Oskar Kolberg w swojej pracy wykazywał się wielką skrupulatnością i dokładnością, co pozwoliło na zachowanie kulturowego dziedzictwa wielu regionów. Własną pracę określał skromnie, że „niczym prawie jeszcze innym nie będzie, jak skrzętnym ich nagromadzeniem. Przede wszystkim postanowiłem sobie takowe zabytki uporządkować i usystematyzować, nim się do ich opracowania i dalszych wniosków przejść będzie mogło”.

Dziś Kolberg jest jednocześnie znany i nieznany. Z badań przeprowadzonych pod koniec 2013 roku wynika, że to postać praktycznie zapomniana, zaledwie 8% Polaków potrafiło wskazać czym się zajmował. Stąd rok 2014, uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, został ogłoszony Rokiem Oskara Kolberga. Miał on przypomnieć zarówno jego postać, jak i „dzieło”.

Niepodważalnym faktem jest, że Oskar Kolberg jest twórcą źródłowych podstaw dla etnologii i folklorystyki polskiej. Ocenę tego, czego dokonał, pozostawił potomnym. Folklor, który udokumentował, dawniej był zwyczajną treścią życia codziennego, a obecnie coraz bardziej staje się wykładnikiem tożsamości regionalnej, powodem do dumy. Dziś powrót do tej bogatej przeszłości jest możliwy właśnie dzięki ogromnej pracy tego wybitnego etnografa.

O wybitnym dziele Oskara Kolberga w materiale poniżej. Zapraszamy do lektury!

„Lud: jego zwyczaje…” dzieło Oskara Kolberga

Oprac. Aleksandra Szymańska

Źródła:
– W.J. Burszta, Trzy życia Oskara Kolberga, [w:] „Tygodnik Powszechny” 16.02.2014
– A. Kwiecińska, Sąsiad Fryderyka Chopina, etnograf, folklorysta i … urzędnik,   http://www.muzykotekaszkolna.pl/wiecej-o-muzyce/kim-byl-oskar-k/
– Oskar Kolberg – kronikarz polskiego folkloru, https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1057184,Oskar-Kolberg-%e2%80%93-kronikarz-polskiego-folkloru