Purim to najbardziej radosne judaistyczne święto zwane czasem żydowskim karnawałem lub Świętem Losów. Obchodzone jest od II wieku prze naszą erą, na pamiątkę ocalenia Żydów od zagłady w Persji. W synagogach i gminach żydowskich odbywa się wiele imprez kulturalnych i zabaw. Przypada ono na 14 dzień miesiąca księżycowego adar. Nazwa Purim pochodzi od słowa los – po hebrajsku pur, w liczbie mnogiej – purim. Nazywane jest także świętem Odmienionych Losów. W tym roku przypada od wieczora 25 lutego do wieczora dnia następnego.

Historia Estery

Wydarzenie na pamiątkę którego zostało ustanowione święto Purim, opisane jest w Starym Testamencie w Księdze Estery. Miało ono miejsce prawdopodobnie w V wieku przed naszą erą, według niektórych badaczy na dworze króla Kserksesa I. Historia zaczyna się od śmierci królowej Persji Waszti, skazanej na stracenie przez króla za nieposłuszeństwo wobec jego woli. Król, opisany jako Aswerus, rozpoczął poszukiwania nowej żony. W oko monarchy wpadła piękna Estera, wychowanica z domu Mordechaja, królewskiego współpracownika. Dziewczyna została żoną Aswerusa i królową Persji. Mniej więcej w tym samym czasie Aswerus wyznaczył swojego pierwszego ministra Hamana. Ambitny minister miał szerokie plany reformy państwa i aby je zrealizować postanowił pozbyć się Mordechaja i innych Żydów, którzy nie podzielali jego wizji. Do swojego pomysłu zdołał przekonać króla, a datę przeprowadzenia operacji w całej Persji wyznaczył ciągnąc losy na dzień 14 miesiąca adar. O jego planach dowiedziała się Estera. Chcąc ocalić rodaków, z jednej strony zaczęła się modlić i pościć. Pewnej nocy król nie mógł zasnąć i rozkazał czytać sobie kroniki królestwa. W przytoczonym rozdziale opisywano jak to Mordechaj rozpracował spisek na życie monarchy, za co nie otrzymał nigdy nagrody. Następnego dnia Estera zaprosiła swojego małżonka wraz z pierwszym ministrem na bal. Podczas uczty Estera wyjawiła Aswerusowi, że sama jest żydówką i realizacja planu Hamana także ją pozbawi życia. Król wpadł w gniew i rozkazał aresztować i stracić podstępnego doradcę. Haman zawisł w miejscu gdzie sam planował powiesić Mordechaja. Estera przekonała męża, aby zezwolił Żydom by ci mogli zemścić się na ludziach Hamana – swoich niedoszłych oprawcach. Król wdzięczny jej za odsłonięcie podstępu swego ministra i pomny na zasługi Mordechaja zezwolił na to. W dzień, który wylosował Haman, niedoszłe ofiary zgładziły swoich wrogów. Dzień następny stał się świętem uratowanych Żydów i ma być obchodzone po wsze czasy.

Obchody

W przeddzień święta, 13 dnia miesiąca adar wyznawców judaizmu obowiązuje trwający od wschodu do zachodu słońca post, zwany „Postem Estery”. W sam dzień święta, zakazane są: post i publiczna żałoba. Tradycja Purimu wymaga, aby wszyscy Żydzi spełnili tego dnia cztery nakazy. Po pierwsze należy dwukrotnie zapoznać się z treścią Księgi Estery. Każdy pobożny Żyd powinien wysłuchać jej dwa razy: raz wieczorem dnia poprzedzającego, na rozpoczęcie święta, drugi raz, nazajutrz rano po porannej modlitwie. Kto nie może wysłuchać Księgi w synagodze powinien przeczytać ją sam. Od wszystkich wymaga się bardzo uważnego słuchania, aby nie uronić ani jednego słowa. Z tego powodu lektor, który czyta Zwój, zawsze przerywa lekturę w miejscach gdzie pojawia się imię Hamana, bo wtedy zgromadzone w synagodze dzieci powtórnie hałasują drewnianymi kołatkami na pamiątkę wymazania imienia Hamana na zawsze, i dopiero gdy nastanie cisza, powraca do lektury.

Po drugie wszyscy obdarowują się prezentami, które można od razu zjeść. Niegdyś dorośli i dzieci wychodzili na ulicę z talerzykami i koszami pełnymi pierogów i słodkości oraz butelek wina. Każdy obdarowany miał otrzymać co najmniej dwa prezenty ponieważ słowo „mamot” oznacza prezenty w liczbie mnogiej. Z okazji święta wypieka się tzw. hamantasze, czyli „uszy Hamana” – ciasteczka w kształcie rożków z nadzieniem makowym, orzechowym lub morelowym.
Rozpowszechniony jest w Europie obyczaj wypiekania hamantaszy, zapoczątkowany w gminach żydowskich na terenie Włoch. Nazwę ciasteczek próbują tłumaczyć legendy. Pierwsza z nich mówi, że idący na stracenie Haman był pozbawiony uszu. Druga mówi o tym, że wezyr nosił czapkę w kształcie trójkąta. Innym tradycyjnym daniem purimowym są „kreplach” czyli pierogi nadziewane mięsem. W międzywojennej Polsce, w okresie poprzedzającym Purim, gazety codzienne pełne były reklam zachwalających przyrządzenie najlepszych dań i smakołyków świątecznych.

Po trzecie należy pamiętać o ubogich i co najmniej dwóm potrzebującym podarować pieniądze, aby i oni mogli tego dnia świętować.

Czwarty nakaz wiąże się z zabawą purimową. Na tradycyjną wieczerzę piecze się chałę purimową – jest ona wielka i wypełniona dużą ilością rodzynek. Wieczorem urządzana jest uczta, która trwa do późnych godzin nocnych. Często ma ona charakter balu. Uczestnicy bali purimowych zakładają maski, przebierają się m.in. za postacie z Księgi Estery; mężczyźni udają kobiety, a kobiety mężczyzn. Purim jest jedynym świętem, podczas którego wolno naigrywać się i naśmiewać z wrogów.

Wśród uczniów szkół religijnych istnieje zwyczaj pisania i odczytywania żartobliwych, pseudoreligijnych rozpraw, które w absurdalny sposób tłumaczą podstawowe zasady wiary. Czasem w pismach tych krytykuje się wykładowców i podważa autorytet rabinów.

Jako obowiązek religijny tego dnia traktowane jest picie podczas uczt alkoholu, aż do momentu, w którym nie można będzie rozróżnić wznoszonych okrzyków: „Niech będzie błogosławiony Mordechaj” i „Niech będzie przeklęty Haman”.

Obchody święta Purim wykształciły odrębny gatunek dramatu, czyli purimszpil (w jidysz teatralna sztuka purimowa), na którą składały się początkowo teksty nawiązujące do historii zawartej w Księdze Estery, aby później rozszerzyć swoją tematykę na inne wątki biblijne, często przedstawiane w żartobliwy lub parodystyczny sposób. Grupy purimszpilerów, czyli aktorów biorących udział w przedstawieniach, obchodziły domy, dając krótkie, żartobliwe spektakle, za co w zamian otrzymywali datki pieniężne lub poczęstunek.
Jako ciekawostkę warto dodać, że w 1937 roku odbyła się premiera zrealizowanego w języku jidysz polskiego filmu fabularnego „Błazen purymowy” w reżyserii Jana Nowina-Przybylskiego i Józefa Greena. Do święta Purim nawiązuje także „Cud purymowy” – polski film fabularny z 2000 roku w reżyserii Izabelli Cywińskiej, zrealizowany na podstawie scenariusza Macieja Karpińskiego.
Święto Purim obchodzone jest do dzisiaj!

Rafał Karpiński
Red. Aleksandra Szymańska
Fot. wikipedia.pl – domena publiczna

Źródła:
https://www.polin.pl/pl/wydarzenie/purim
https://pl.wikipedia.org/wiki/Purim
https://sztetl.org.pl/pl/tradycja-i-kultura-zydowska/swieta/purim
https://jhi.pl/artykuly/purim-czyli-swieto-losow,456
https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/w-sobote-wieczorem-rozpoczyna-sie-swieto-purim-zydowski-karnawal
http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/purim-obrzedy-i-obyczaje-na-lubelszczyznie/
http://poznan.jewish.org.pl/index.php/PURIM.o/Purim…historia-i-tradycja.html
https://jhi.pl/artykuly/swieto-purim,576
https://www.polskieradio.pl/377/7416/Artykul/2470424,Purim-Swieto-Losow-radosny-zydowski-karnawal
http://maslaw.org.pl/56-informacje/ogolne/41-swieto-purim-czyli-jak-bawia-sie-zydzi
http://www.sadeckisztetl.com/purim-w-przedwojennym-saczu.html