Przypadające na dzień 25 marca święto Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny ustanowione zostało w V wieku. Do czasów średniowiecza (również pod nazwą Wcielenie Boga) rozpoczynało rok liturgiczny. W tradycji ludowej święto to wyznaczało początek wiosny.

W polskich wierzeniach ludowych i religijnych Matka Boska, której anioł zwiastował macierzyństwo była czczona jako patronka budzącego się na wiosnę życia. Przypadająca na dzień 25 marca uroczystość Zwiastowania Pańskiego miała swoje ludowe nazwy: Matki Boskiej Roztwornej, Zagrzewnej, Strumiennej, a także Kwietnej i Ożywiającej. Zawierała się w nich cała prawda o rozpoczynającym się cyklu wegetacyjnym ziemi. Wierzono, że za sprawą Maryi ziemia przygotowuje się na przyjęcie nowego ziarna, że Matka Boska ogrzewa ziemię, za Jej przyczyną topnieją lody, a do strumieni i rzek wraca życiodajna woda. W ten dzień w niektórych regionach Polski rozwiązywano w stodołach snopy, by w ten sposób zapewnić sobie urodzaj zbóż. W chatach, w których przebywały brzemienne kobiety również wszystkie węzły musiały być rozplątane.


Z niecierpliwością oczekiwano przylotu bocianów zgodnie z przysłowiem: „Na Zwiastowanie bocian na gnieździe stanie„. Od najdawniejszych czasów ptak ten był bowiem otaczany wielkim szacunkiem i sympatią. Symbolizował szczęście, powodzenie, wiosenną radość i płodność. Wierzono, że jego gniazdo chroni domostwo przed płomieniami, że jako czyściciel świata, zbiera wszelkie plugastwa uchodzące za symbol szatana. Z tego względu z wielką radością witano każdego powracającego osobnika. Niektórzy gospodarze chcąc zachęcić bociany do założenia gniazda w ich obejściu układali na dachach swoich domów czy stodół koła od wozów, zużyte brony, wiechcie słomy, patyki i różne błyskotki. Kurpiowskie gospodynie formowały z ciasta bocianie łapy, zwane „bustowymi” łapami. Piekły też miniatury narzędzi rolniczych. Niektóre z nich wkładano do starych gniazd i pod strzechę na pomyślność wiosennych prac gospodarskich.

Bocian swoją obecnością potwierdzał, że nastała już wiosna, że życie pokonało zimową śmierć. Pamiętano również, że jest to dzień wiosennego zrównania dnia i nocy. Dzień przezwyciężył noc, wiosna wyparła zimę, życie góruje nad śmiercią, a dobro nad złem.

Zgodnie z innym przysłowiem: „Na Maryi Zwiastowanie, jaskółka ze snu powstanie” panowało przekonanie, że obecność jaskółczych gniazd w zagrodzie wróży pomyślność, dlatego tradycja ludowa zakazywała ich niszczenia. Wierzono, że jaskółki nie odlatują na zimę do ciepłych krajów, lecz uczepione nóżkami przeżywają ten czas zanurzone w rzekach, jeziorach i bagnach.

Powszechne były też opowieści związane ze skowronkami. Mówiono, że ptaki te zimują w mysich norach, pod kamieniami. W dzień Zwiastowania Pańskiego miały budzić się do życia i rozpoczynać budowę gniazd. Legendy podawały, że Maryja własną szatą okrywała gniazda skowronków, by chronić pisklęta przed drapieżnymi ptakami.
W uroczystość Matki Boskiej Roztwornej wychodzili do pasiek pszczelarze, wycinając miód „zbytkowy”. Obserwowano tego dnia pogodę, bowiem: „Jakie Zwiastowanie, takie Zmartwychwstanie„, „Gdy na Roztworną zagrzmi, będzie roczek urodzajny„, „Kiedy dzień Zwiastowania Panny Maryi piękny i jasny, pospolicie znaczy i dobry rok”, „Na Zwiastowanie, kiedy mgła w zaranie, chociaż słonko jasne chodzi, znak niechybnej to powodzi”.

Dzień Matki Boskiej Zagrzewnej był dla wszystkich wielkim, radosnym świętem. Zapowiadał nadejście wiosny i odrodzenie się życia po zimowym uśpieniu.

Zachęcamy również do zapoznania się z pozycją książkową znajdującą się w zbiorach Biblioteki Instytutu:

Erazm Majewski, Bocian w mowie i pojęciach ludu naszego

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. pixabay.com

Źródła:

1. Szczęśniak, H.: Święto Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. https://www.polskieradio.pl/
2. Pawłowska, K.: Zwiastowanie Pańskie w tradycji ludowej. Niedziela Wrocławska 12/2003.
3. Kasprzycka, E.: / Zwiastowanie Pańskie. https://www.nowytydzien.pl/
4. Ferenc, E.: Polskie tradycje świąteczne. Poznań, 2010.