11 kwietnia obchodziliśmy w Polsce Dzień Radia, święto upamiętniające wydanie w 1923 r. przez Stowarzyszenie Radiotechników Polskich (SRP) dokumentu „Opinia zarządu SRP w sprawie wytycznych do ustawy radiotelegraficznej”. Było to bardzo ważne posunięcie w rozwoju polskiej radiofonii, jednak na pierwszą próbną audycję radiową trzeba było poczekać jeszcze dwa lata. Datę jej nadania – 1 lutego 1925 roku – uznaje się za początek polskiej radiofonii. Z kolei 18 kwietnia 1926 roku w Polsce wystartowała oficjalna stacja radiowa pod nazwą Warszawa. Tym samym odbudowująca się po latach zaborów Polska bardzo szybko dołączyła do światowego grona nadawców.

Dzień Radia to święto ustanowione w celu podkreślenia roli radia w codziennym życiu społeczeństwa. Radio, choć ma wielu konkurentów, wciąż ma największy zasięg – dociera do ludzi w najodleglejszych zakątkach globu. Możemy słuchać go praktycznie wszędzie, zwłaszcza teraz, kiedy dostęp umożliwiają telefony komórkowe.

Początki radiofonii na terenach wiejskich

Ale dawniej nie było tak łatwo zostać radiowym słuchaczem, przede wszystkim ze względu na brak elektryczności, wysoką cenę „dobrych” radioodbiorników, zbyt dużą odległość od stacji nadawczej oraz zakaz władz do posiadania w domu odbiornika radiowego.
Początki radiofonii na wsi w latach 30. XX wieku były niesamowitą i niepojętą nowością. Wokół radia gromadziła się cała rodzina, nierzadko z sąsiadami, by wysłuchać wiadomości z kraju i ze świata oraz posłuchać muzyki. Tak wspomina ten okres jeden z mieszkańców wsi Łąki Alfons Mrzyk:
„Od początku otwarcia Rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach dużą popularnością cieszyły się coniedzielne humorystyczne dykteryjki i gawędy wygłaszane w śląskiej gwarze przez Stanisława Ligonia jako „Karlika z Kocyndra” i „Przy Zieleźnioku”. Z repertuaru „Berów i bojek śląskich” wydanych w 1931 roku korzysta do dziś wielu opowiadaczy żartów i bajek”.

Jak zapewniały ówczesne stacje radiowe: chcą się przyczynić do podniesienia pod każdym względem poziomu życia wiejskiego. Poniżej fragment tekstu, który ukazał się w publikacji „10 lat rozgłośni wileńskiej. Radio dla miasta i wsi”, Wilno 1928-1938:

 

Początkowo radio pełniło przede wszystkim funkcję przekaźnika treści muzycznych i kulturalnych. Z czasem zaczęło odgrywać coraz większą rolę jako źródło informacji, stając się nieodłączną częścią życia codziennego.

Radio w czasie II wojny światowej

Radio szczególnie ważną rolę odegrało w trudnych dla Polaków momentach historii. Za pośrednictwem radiowych fal poinformowano o wybuchu II wojny światowej oraz relacjonowano przebieg wojny obronnej. W czasie okupacji niemieckiej był zakaz posiadania w domu odbiornika radiowego. Zarządzeniem władzy posiadacze takich odbiorników, pod groźbą surowej kary z obozem koncentracyjnym włącznie, zobowiązani byli do przekazania w depozyt aparatów władzy okupacyjnej, której chodziło o to, by w czasie wojny ludność przymusowo słuchała wyłącznie informacji nadawanych przez okupanta jego środkami przekazu.
Jednak część mieszkańców wsi i miast ryzykując, nie przekazała swoich odbiorników ówczesnej władzy, bowiem tylko posiadanie własnego radia dawało szansę poznania prawdy o sytuacji w świecie. Słuchało się wówczas Głosu Ameryki i BBC Londyn.

Nagranie w studiu Polskiego Radia, 1927

Lata powojenne

W latach powojennych zarówno mieszkańcy wsi jak i miast mieli trudności z nabyciem radioodbiorników, ponieważ do jego kupna potrzebny był talon, który otrzymywali nieliczni. Poza tym w audycjach radiowych społeczeństwo było karmione kłamliwą propagandą przekazywaną przez radiostacje Warszawa oraz Moskwa. Brakowało rzetelnej informacji. I znowu najchętniej słuchano „zakazanego” radia: BBC Londyn, Radia Paryż, Radia Watykan, ale najwięcej słuchaczy miało Radio Wolna Europa z audycjami Jana Nowaka Jeziorańskiego, które krzepiły serca Polaków i dodawały społeczeństwu sił, do przetrwania okresu zniewolenia Polski.

Polskie Radio – badania socjologiczne wsi

W latach powojennych Ośrodek Badań Opinii Publicznej – Polskie Radio (powstał w 1958 r.) prowadził badania socjologiczne dotyczące zasięgu i oddziaływania radia i telewizji, a także sondaże opinii społecznej i badania postaw wobec spraw ważnych społecznie. Między innymi prowadził badania socjologiczne wśród mieszkańców wsi. W zbiorach Biblioteki Narodowego instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi można zapoznać się z niektórymi wynikami tych badań, które dotyczyły:
– Problemów wypoczynku mieszkańców wsi, Warszawa 1961
– Społecznych uwarunkowań czytelnictwa prasy i słuchania radia, 1962
– Problemów gospodarstw zaniedbanych w opinii mieszkańców wsi płockiej, 1964
– Kultury, sztuki i aktywności pt. „Na granicy miasta i wsi : Ińsko i Węgorzyno”, 1964
– Opinii ludności wiejskiej o robotnikach pt. „Chłopi – robotnicy w opiniach ludności wiejskiej”, 1964.

Lwów – stacja radiowa, 1939

Kultura polskiej wsi w radio

Radio nie daje nam zapomnieć o kulturze i dziedzictwie polskiej wsi. Stale podtrzymuje zainteresowanie tą tematyką, szczególnie, że na wsi dzieje się obecnie naprawdę bardzo dużo. Powstaje wiele audycji związanych z kulturą wiejską oraz skierowanych do rolników.
Jedną z najważniejszych jednostek organizacyjnych Polskiego Radia, która działa na rzecz ochrony, popularyzacji i dokumentacji kultury tradycyjnej, promowania nowych, powstających obecnie zjawisk oraz informowania o wydarzeniach z dziedziny szeroko pojętej kultury ludowej polskiej i świata jest Radiowe Centrum Kultury Ludowej. Autorzy i uczestnicy RCKL nadają cykliczne audycje takie jak: „Źródła – magazyn kultury ludowej” czy „Kiermasz pod kogutkiem”, gdzie są prezentowane etnograficzne reportaże, nagrania wiejskich muzyków oraz publicystyka antropologiczna. Centrum przygotowuje cykliczne audycje radiowe na antenie Pierwszego i Drugiego Programu PR oraz Polskiego Radia Dzieciom, cykl płytowy Muzyka Źródeł, a także coroczny Festiwal Folkowy Polskiego Radia „Nowa Tradycja”.

Rankingi na koniec…

W 2017 roku portal branżowy wirtualnemedia.pl ogłosił ranking najpopularniejszych stacji radiowych na wsi. Wynika z nich, że obecnie mieszkańcy polskiej wsi słuchają głównie trzech rozgłośni radiowych – RMF (27 proc. Pomiędzy 15 a 75 rokiem życia), Radio ZET (14 proc.) i Jedynkę (10,9 proc.). Pierwszą dziesiątkę zamyka Radio Plus ze słuchalnością na poziomie 2,3 proc. Warto też dodać, że w populacji Polski w wieku 15-75 lat najwięcej osób mieszka na wsi – 39,3 proc., 32,4 proc. w miastach małych i średnich (do 100 tys. mieszkańców), a pozostałe 28,3 proc. miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Podobnie rozkłada się słuchalność radia. Słucha się go zarówno na wsi (najwięcej), w małym miasteczku, jak i w dużej aglomeracji.

Radio nie zna granic, czy to na wsi czy to w mieście – słuchamy radia niezależnie od miejsca zamieszkania. A możliwość jego słuchania przez internet dodatkowo uzupełnia granice zasięgu technicznego radia nadającego na falach FM. Można słuchać dowolnego radia w dowolnym miejscu na całym świecie…

Aleksandra Szymańska
Fot. polona.pl, domena publiczna

Źródła:
-Miazek R., Przeminęło z radiem Ryszard Miazek Warszawa 2005
-Polskie Radio na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej,  red. A. Budzyński, Warszawa 2014
-Owczarczak M., Mieszkańcy przedmieść słuchają radia dłużej,  https://iloveradio.pl/mieszkancy-przedmiesc-sluchaja-radia-dluzej-analiza/
–Radio Galicja – historia, misja, programy, http://www.radiogalicja.pl/historia-radia-w-polsce/
-Mrzyk A., Historyczne ciekawostki: początki radiofonii we wsi, https://www.pless.pl/wiadomosci/42834-historyczne-ciekawostki-poczatki-radiofonii-we-wsi-laka
-wirtualnemedia.pl