Od zarania dziejów czosnek był uważany za roślinę wyjątkową – jadalną i leczniczą. Jednak dopiero niedawno zbadano jego składniki, które jak się okazało wykazują właściwości antybakteryjne, antybiotyczne i przeciwutleniające. Regularne spożywanie czosnku wpływa na poprawę kondycji naszego organizmu. Choć jego zapach nie jest może zbyt zachęcający, warto by znalazł stałe miejsce w naszej codziennej diecie. 19 kwietnia obchodzimy Dzień Czosnku.

Czosnek wywodzi się ze Wschodu – Indii i Afganistanu. Z tych terenów już w starożytności rozpowszechnił się także w innych krajach. W Egipcie był otaczany kultem. Z jego ząbków wyrabiano naszyjniki, które miały chronić dzieci przed chorobami. Faraon Cheops nakazał, aby robotnicy biorący udział przy budowie jego piramidy regularnie spożywali czosnek, który miał im dodać sił i energii do pracy, jak również zapobiegać wszelkim chorobom i epidemiom.

Papirusy Georgia Moritza Ebersa dostarczają informacji na temat innych właściwości tej rośliny. Można w nim znaleźć 22 przepisy na leki z wykorzystaniem czosnku, które mają, między innymi, przeciwdziałać występowaniu czyraków, infekcji żołądka i gruczołów oraz wzmacniać ogólną odporność organizmu. W starożytności czosnek służył także do wywabiania węży z kryjówek. Do tej pory nie wiadomo, czy gady opuszczały swoje bezpieczne schronienie, bo nie mogły znieść jego charakterystycznego zapachu, czy też działał on na nie tak zachęcająco, że wychodziły po to by go zjeść.

Starożytni Grecy kładli czosnek na stertach kamieni na rozdrożach jako kolację dla Hekate – bogini świata podziemnego. Mimo, że nazywali go „cuchnącą różą” spożywali go w dużych ilościach, chociaż powszechny był zakaz wpuszczania osób cuchnących czosnkiem do świątyni matki i bogów Kybele. Wierzono, bowiem, że jego charakterystyczny zapach nie sprzyja praktykom religijnym.

Zarówno starożytni Grecy, jak i Rzymianie uważali, że czosnek zwiększa męstwo wojowników. Zgodnie z nakazem Nerona był on składnikiem codziennej diety żołnierzy rzymskich. Spożywali go również żniwiarze, podczas wytężonej pracy w polu.

Rzymski lekarz Dioskurydes o czosnku pisał: „Czosnek oczyszcza głos i łagodzi kaszel kiedy się go je na surowo lub po ugotowaniu. Po ugotowaniu z oregano zabija wszy i pluskwy. Oczyszcza tętnice. Prażony z miodem tworzy maść na przekrwione oczy. Pomaga także na łysienie. W połączeniu z solą i olejem leczy egzemę. (…) Pomaga także w puchlinie wodnej”. Gelen, jeden z prawdziwych ojców medycyny nazwał go „wiejskim panaceum”.

Według bałkańskich i starosłowiańskich wierzeń, duszki, skrzaty, chochliki, krasnoludki, które mogłyby zaszkodzić przy wyrobie masła, wyrastaniu ciasta, pieczeniu chleba czy wykipieniu gotującego się mleka, nie wejdą przez drzwi, na których będą powieszone wianuszki czosnku, cebuli, majeranku lub papryki.

We Francji Karol Wielki i jego syn Ludwik Pobożny wprost nakazywali hodowlę tej rośliny. W ówczesnych ogrodach przyklasztornych był uprawiany na bardzo szeroką skalę. Stanowił antidotum przeciwko pijaństwu i popędom płciowym. W tym celu kilka główek czosnku dodawano do wina i pito taką miksturę lub spryskiwano nią chleb.
Arabowie do tej pory wierzą, że czosnek zapobiega zatruciom, a na pustyni potrafi ukoić pragnienie. Pitagoras nazywał go „królem przypraw”, zaś Horacy pisał o nim wiersze. Zielnik Szymona Syreniusza z 1613 roku wymienia ponad 100 wskazań leczniczych dla tej rośliny, chociaż jej zalety dla zdrowia nauka potwierdziła dopiero w XIX wieku. Ludwik Pasteur wykazał jej działanie antybakteryjne i udowodnił, że hamuje rozwój grzybów i wirusów, chroni przed różnymi infekcjami oraz zapewnia równowagę mikroflory bakteryjnej w jelitach.

Swoją karierę w Polsce czosnek rozpoczął prawdopodobnie w XIII wieku, za sprawą Tatarów, którzy sprowadzili go na te tereny. Już w XVII wieku lwowski misjonarz Michał Boym pisał o nim w relacjach z wypraw do Chin. Na podstawie podań i legend wiemy, że był stosowany przez naszych przodków do walki z magicznymi mocami: strzegł od nieprzyjaciół, czarownic, wampirów i chorób. Na Nowy Rok łuski czosnku razem z paszą podawano bydłu, by w ten sposób ochronić je od złego. Kładziono też czosnek pod obrożę psa, aby dobrze czuwał przez cały rok. Górale czadeccy dzieląc się wigilijnym opłatkiem, dołączali do niego kawałek czosnku, mówiąc: „Nie łupię cię do żywego, ale strzeż mnie od wszystkiego złego”.

Do tej pory jest ceniony przez naszych rodaków, nie tylko jako przyprawa, nadająca daniom znakomity smak i aromat, ale także jako roślina lecznicza. Czosnek pospolity w 60 procentach składa się z wody, a w 40 procentach z substancji o wysokich walorach odżywczych: minerałów, witamin, węglowodanów i białek. Najbardziej wartościową częścią rośliny jest bulwa, składająca się z kilku lub kilkunastu cebulek, zwanych ząbkami, które są wykorzystywane zarówno w kuchni, jak i w celach leczniczych. W czosnku znajduje się mieszanina pochodnych siarkowych, a wśród nich tioglikozydowe skordyniny i allina, Czosnek jest również źródłem witamin C, B1, B2, B6 oraz pierwiastków, takich jak: wapń, żelazo, fosfor, potas, cynk, selen, magnez, kobalt, nikiel, chrom, jod, chlor i wanad. Zawiera też w swoim składzie olejki eteryczne, błonnik, niewielkie ilości uranu i naturalne antyoksydanty. Dzięki zawartości dobroczynnych składników roślina wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwwirusowe.

Z pośród wielu roślin leczniczych, czosnek jest prawdopodobnie jedyną, której użyteczność została tak mocno potwierdzona. Warto więc uwzględnić go w swojej codziennej diecie, bowiem jest nie tylko zdrowy, ale i bardzo smaczny.

Literatura:

1. Frankowska, E.: Czosnek dla zdrowia i smaku. Wrocław: Wydawnictwo Astrum, 2012.
2. Gumowska, I.: Uzdrawiający czosnek. Rzeszów: „Ad Oculos”, 2009.
3. Brown, E.: Czosnek dobry na wszystko. Warszawa: „Aba”, [2000].
4. Stuchlik Cz.: Czosnek i cebula w wierzeniach. https://zwrot.cz/2020/03/cebula-i-czosnek-zajmowaly-wazne-miejsce-w-ludowej-medycynie/

Fot. pixabay.com