Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich to doroczne święto ustanowione w 1995 roku przez Organizację UNESCO. Uroczystość jest obchodzona w ponad 100 krajach na całym świecie. Jego celem jest promocja czytelnictwa, edytorstwa i ochrona własności intelektualnej prawem autorskim.

„Czytanie rozwija rozum młodzieży, odmładza charakter starca,
uszlachetnia w chwilach pomyślności, daje pomoc i pocieszenie w przeciwnościach.”

Marek Tuliusz Cyceron

 

W XVIII wieku powszechny był pogląd, że lektura jest działaniem pozytywnie wyróżniającym człowieka, a książka stanowi najlepsze źródło wiedzy i rozrywki,. W kręgach ziemiańskich szacunek do literatury był wyznacznikiem przynależności do elity. Wiele dworów mogło się poszczycić bogatym księgozbiorem, gromadzonym od pokoleń. Oprócz podręczników rolniczych, poradników gospodarskich, dzieł o tematyce historycznej i religijnej składał się on również z książek beletrystycznych – polskich i obcych, głównie francuskich.. Na przełomie XIX i XX wieku w Królestwie Polskim i na Kresach zrodziła się idea bibliotek składowych. Teresa Tatarkiewiczowa wspominała: „Sąsiednie dwory wpłacały pewną sumę pieniędzy, za które skupowano książki, naturalnie nowości danego roku. Dzielono je na dziesięć paczek, po kilka tomów każda, i rozsyłano po jednej paczce do każdego z tych stowarzyszonych dworów. Po miesiącu każdy musiał odesłać książki do następnego dworu. Przy zakupach książek uwzględniane były życzenia każdego domu. Po dziesięciu miesiącach (latem zazwyczaj była przerwa) książki były rozlosowywane wśród uczestników serii”.

Biblioteczki dworskie pełniły bardzo ważną rolę w okresie zimowym. Wieczorami domownicy spotykali się w salonie i spędzali czas na głośnym czytaniu dzieł Sienkiewicza, Orzeszkowej, Kraszewskiego, Prusa i Rzewuskiego. Niektóre panie po kryjomu, w samotności czytały romanse.

Niestety w XXI wieku poziom czytelnictwa w naszym kraju jest na niskim poziomie. Jak wynika z ostatniego raportu Biblioteki Narodowej tendencja zniżkowa zatrzymała się, co może być dobrą prognozą na przyszłość. Czytanie książek to przecież nie tylko wspaniała rozrywka, ale również sposób na redukcję stresu, naukę koncentracji, poprawę pamięci i rozwijanie wyobraźni. Patrząc na to ile korzyści wynika z czytania, można powiedzieć, że powinno ono być obowiązkowe.

Każdego roku 23 kwietnia w wielu krajach na całym świecie obchodzony jest Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich. W tym dniu zawsze odbywa się wiele wydarzeń związanych z czytaniem, spotkań z pisarzami i specjalnych akcji promocyjnych dla czytelników. To również doskonała okazja do dyskusji na tematy związane nie tylko z wydawnictwami i prawami autorskimi, ale także z książką jako źródłem wartości i wiedzy, a także skarbnicą dziedzictwa niematerialnego i różnorodności kulturowej oraz narzędziem dialogu. Ideę tę pięknie ujęła Audrey Azoulay, Dyrektor Generalna UNESCO mówiąc: „Książki są oknem na nasze wewnętrzne życie, a także bramą do wzajemnego szacunku i zrozumienia między ludźmi […] Książki ucieleśniają różnorodność ludzkiej pomysłowości, nadając kształt bogactwu ludzkich doświadczeń, wyrażając poszukiwania sensu i ekspresji, które wszyscy dzielimy, a które napędzają każde społeczeństwo do przodu. Książki pomagają spleść ludzkość w jedną rodzinę, zawierają wspólną przeszłość, historię i dziedzictwo, by stworzyć wspólne przeznaczenie, w którym wszystkie głosy są słyszane w wielkim chórze ludzkich aspiracji. Książki są naszymi sojusznikami w rozpowszechnianiu edukacji, nauki, kultury i informacji na całym świecie” .

W celu połączenia czytelników z całego świata, tak aby ani język ani kultura nie były barierami utrudniającymi wspólne działanie powstał Światowy Hymn Książki. To projekt Światowej Stolicy Książki UNESCO Wrocław 2016. Ma on znaczenie symboliczne. Oddaje hołd literaturze, która umożliwia wolność wypowiedzi, jest narzędziem edukacji i wymiany międzykulturowej. Tekst Hymnu stanowi wiersz Tadeusza Różewicza „Włosek poety”. Muzykę skomponował Jan Kanty Pawluśkiewicz.

 

Włosek poety / Tadeusz Różewicz

Poeta to na pewno ktoś
Słuchajcie głosu poety
Choćby ten głos
był cienki jak włos
Jak jeden włos Julietty
Jeśli się zerwie włosek ten
to nasza nudna kula
upadnie w ciemność
Czy ja wiem
albo się zbłąka w chmurach
Słyszycie Czasem wisi coś
na jednym włosku wisi
Dziś włoskiem tym poety glos
Słyszycie
Ktoś tam słyszy.

23 kwietnia to również symboliczna data dla literatury światowej. W tym dniu, w roku 1616 zmarli Miguel de Cervantes, William Shakespeare i Inca Garcilaso de la Vega (przy czym datę śmierci Shakespeare’a podaje się według kalendarza juliańskiego, a pozostałych dwóch – według gregoriańskiego). Na ten sam dzień przypada również rocznica urodzin lub śmierci innych wybitnych pisarzy, np. Maurice’a Druona, Halldóra Laxnessa, Vladimira Nabokova, Josepa Pla i Manuela Mejía Vallejo.

W ostatnim czasie, kiedy z powodu epidemii jesteśmy skazani na przymusową izolację, książki nabierają szczególnego znaczenia w naszym życiu. Dobra literatura wzmacnia więzy między ludźmi, otwiera umysły i pobudza kreatywność. Możliwość dzielenia się pasją do czytania i płynącą z niego wiedzą, powoduje, że stajemy się częścią wspólnoty, dzięki czemu znika poczucie samotności. To dobry czas by oddać się lekturze dla samej przyjemności, ale również spędzić czas na wspólnym czytaniu w gronie rodzinnym, szczególnie z dziećmi.

W tym szczególnym okresie istotna jest rola bibliotek cyfrowych, umożliwiających dostęp do milionów książek na całym świecie oraz miast kreatywnych UNESCO w dziedzinie literatury, do których w Polsce należą Kraków (od 2013 r.) i Wrocław (od 2019 r.).

Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich to święto wywodzące się z Katalonii. W 1926 roku z pomysłem jego utworzenia wystąpił Vicente Clavel Andrés, wydawca z Walencji. 23 kwietnia jest tam hucznie obchodzonym świętem narodowym, jako dzień patrona miasta – Świętego Jerzego. Zgodnie z długą tradycją w ten dzień kobiety obdarowywano czerwonymi różami, mającymi symbolizować krew smoka pokonanego przez Św. Jerzego. Z czasem kobiety zaczęły odwzajemniać się mężczyznom podarunkami w postaci książek.

Od 1930 roku Dzień Książki jest w Hiszpanii uznawany za oficjalne święto. Od 1964 roku obchodzi się je we wszystkich krajach hiszpańskojęzycznych. Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich został proklamowany w 1995 roku na 28. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO, na wniosek rządu Hiszpanii i Międzynarodowej Unii Wydawców.

W 2008 roku Polska Izba Książki, inicjator obchodów tego święta w Polsce, zaprosiła Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Polskie Towarzystwo Wydawców Książek, Stowarzyszenie Wydawców Katolickich, Stowarzyszenie Wydawców Szkół Wyższych, Izbę Księgarstwa Polskiego oraz Stowarzyszenie Księgarzy Polskich do współpracy przy organizacji tego wydarzenia. Powstał wówczas Komitet Porozumiewawczy wspierany przez Instytut Książki.

Od 2001 roku Organizacja UNESCO przyznaje tytuł Światowej Stolicy Książki. Jest to wyróżnienie dla miasta, które ma najlepszy program upowszechniający czytelnictwo i promocję książki. Wśród uhonorowanych miast znalazły się: Madryt, Aleksandria, Delhi, Antwerpia, Montreal, Turyn, Bogota, Amsterdam, Bejrut, Lublana, Buenos Aires, Erywań, Bangkok, Port Harcourt, Incheon, Wrocław, Konakry, Ateny i Szardż. W tym roku jest to Kuala Lumpur.

23 kwietnia to nie tylko święto książek i czytelnictwa, ale też, jak sama nazwa wskazuje, Dzień Praw Autorskich. Pierwsza międzynarodowa konwencja, której przedmiotem była ochrona praw autorskich dzieł literackich i artystycznych, pochodzi 1886 roku. Jednak dopiero siedemdziesiąt lat później, zaczęła obowiązywać Powszechna Konwencja ds. Copyright. W 1976 roku przystąpiła do niej Polska. Znak copyright, czyli zastrzeżenia praw autorskich, jest umieszczany na różnego rodzaju wydawnictwach książkowych, filmowych czy muzycznych.

Tekst: Joanna Radziewicz

Źródła:

1. http://lustrobiblioteki.pl/2020/04/swiatowy-dzien-ksiazki-i-praw-autorskich-2020/
2. https://www.unesco.pl/kultura/article/27/23-kwietnia-swiatowy-dzien-ksiazki-i-praw-autorskich-7/
3. https://www.gandalf.com.pl/blog/swiatowy-dzien-ksiazki-i-praw-autorskich/
4. http://www.wroclaw2016.strefakultury.pl/bookaid

Foto. pixabay.com