23 kwietnia przypada uroczystość św. Wojciecha. Jest on głównym patronem Polski, archidiecezji gnieźnieńskiej i Gniezna. Przedstawia się go w ornacie biskupim, z maczugą lub dzidą, czasami ze swoją odciętą głową w rękach, a także orłem, który według legendy towarzyszył zwłokom transportowanym do Gniezna.

Kim był Adalbert-Wojciech?

Biskup praski, Adalbert-Wojciech, był nie tylko krewnym cesarza Ottona III (996-1002), lecz także przyjacielem papieża Sylwestra II (999-1003). Pochodzący z możnej rodziny Sławnikowiców z Libic, otrzymał bardzo dobre wykształcenie w Magdeburgu w tamtejszej szkole katedralnej. Następnie, przebywał w otoczeniu Dytmara, pierwszego biskupa Pragi. Po jego śmierci, w 982 roku, to on został biskupem praskim. Był bardzo wymagający, co, niestety prowadziło do licznych konfliktów z wiernymi, przywiązanymi jeszcze do obyczajów pogańskich. Udał się więc w podróż z Pragi do Rzymu, skąd zamierzał dostać się do Jerozolimy, co jednak nie nastąpiło.

W poszukiwaniu nowego przewodnika duchowego, najpierw zatrzymał się na Monte Cassino u benedyktynów doceniając ich mnisze życie, następnie trafił do św. Nila i greckich zakonników reguły Bazylego Wielkiego, a stamtąd udał się do klasztoru św. Bonifacego i Aleksego w Rzymie. Jednak Willigis, arcybiskup moguncki, zażądał jego powrotu do Pragi. Św. Wojciech nie potrafił się jednak odnaleźć w roli biskupa.

Na przełomie 996/997 przybył na dwór Bolesława Chrobrego (993-1025) skąd udał się z misją do Prus. Wydaje się, że wyprawa nie była należycie przygotowana – Prusowie byli do Wojciecha wrogo nastawieni, a on nie zdawał sobie sprawy z grożącego niebezpieczeństwa. Poniósł męczeńską śmierć z rąk pogan 23 kwietnia 997 roku najprawdopodobniej w Sambii lub okolicach Elbląga.

Św. Wojciech a utrwalenie młodego państwa polskiego

Bolesław sprowadził zwłoki św. Wojciecha do Gniezna, a papież kanonizował go i zadecydował o utworzeniu właśnie w Gnieźnie archidiecezji, co przyczyniło się do powstania niezależnej prowincji kościelnej, przy wsparciu cesarza Ottona III, który przybył z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w marcu 1000 roku. Metropolitą został Radzim-Gaudenty, brat świętego. Kult św. Wojciecha, związany z pielgrzymowaniem do grobu oraz relikwii, był czynnikiem wzmacniającym więź między Polakami z wszystkich dzielnic, dlatego uznawany jest za głównego patrona Polski, do tego stopnia, że przypisywano jemu również autorstwo pieśni Bogurodzica. Często uważa się, że odpowiednikiem imienia Wojciech jest Adalbert, było to jednak drugie imię świętego, przyjęte na cześć Adalberta Magdeburskiego, jego pierwszego duchowego przewodnika.

Cześć św. Wojciecha rozszerzyła się następnie na Czechy i Węgry – Czesi usiłowali nawet zabrać jego relikwie z Gniezna podczas najazdu ok. 1038 r. Zaś jeśli chodzi o losy akcji misyjnej w Prusach, to dopiero w XIII wieku dołączyły one do wspólnoty narodów chrześcijańskich.

Drzwi św. Wojciecha

Jego żywot spisali jako pierwsi Jan Kanapariusz, benedyktyn z Awentynu, oraz misjonarz Bruno-Bonifacy z Kwerfurtu, ale to drzwi katedry gnieźnieńskiej, na których przedstawiono życie św. Wojciecha stanowią ważny element kultury materialnej Polski. Powstały za panowania księcia Mieszka III Starego w XII w. Odlane z brązu drzwi opisują na 18 płaskorzeźbach życie świętego poprzedzające przybycie do Polski, misję w Prusach, i jego męczeńską śmierć oraz wykupienie zwłok przez księcia Bolesława Chrobrego i ich złożenie w Gnieźnie.
W Gnieźnie również można podziwiać barokową konfesję św. Wojciecha, czyli bogato zdobiony grobowiec we wnętrzu bazyliki.

dr Grażyna Olszaniec
Fot. https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Wojciech#/media/Plik:Gniezno_Boleslaus_II.jpg – domena publiczna

Źródła:
G. Dagron, P. Riche, A. Vauchez (red.), Historia chrześcijaństwa. Tom 4. Biskupi, mnisi i cesarze 610-1054, Warszawa 1999, s. 710-713.
H. Fros SJ, F. Sowa, Księga imion i świętych, T.VI, W – Z, Kraków 2007, s. 211-213.
E. Gorys, Leksykon Świętych, Warszawa 2007, s. 387-388.
M. D. Knowles, D. Obolensky, Historia Kościoła T. 2 600-1500, Warszawa 1988, s. 417-421.
G. Malinowski, Hellenopolonica. Miniatury z dziejów polsko-greckich, Wrocław 2019, s. 120-122.