Jesteśmy jedynym krajem, w którym kupalnockę można obchodzić trzy razy. Pierwszy raz przed świętem narodzin św. Jana z 23 na 24 czerwca, drugi raz, przed 7 lipca i trzeci w pierwszą sobotę po 12 lipca. Wszystko to dlatego, że na naszym terenie prawosławni mieszkańcy Polski świętują według kalendarza juliańskiego.

Kalendarz juliański

Kalendarz juliański, nadal używany przez Kościoły na Wschodzie, opracował grecki astronom Sosygenes na życzenie Juliusza Cezara w 45 r. p.n.e. Został zastąpiony przez kalendarz gregoriański w roku 1582 przez papieża Grzegorza XIII, który jest w zasadzie tym samym kalendarzem, do którego wprowadzono poprawkę w naliczaniu lat przestępnych. Obecnie różnica między kalendarzami gregoriańskim i juliańskim wynosi 13 dni i z roku na rok ciągle się powiększa. To właśnie za sprawą rozbieżności między nimi noc świętojańska wypada z 23 na 24 czerwca w Kościele zachodnim a z 6 na 7 lipca w Kościele wschodnim.

Mniejszość białoruska i ukraińska w Polsce

Określenie „mniejszość” nie jest precyzyjne, bo we wschodnich rejonach Polski Białorusini czy Ukraińcy stanowili większość populacji. Na południe od rzeki Bug struktura etniczna została zaburzona w wyniku akcji „Wisła”, podczas której wysiedlono Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków oraz mieszane rodziny polsko-ukraińskie na Ziemie Zachodnie.
Takich zmian nie było z kolei na północ od Bugu. W rejonie Hajnówki prowadzone są badania nad dialektami, gdyż tam przebiega granica pomiędzy językami białoruskim i ukraińskim, należącymi do wschodniej grupy języków słowiańskich. Dla językoznawców, lecz także etnologów, jest to bardzo ciekawe pole do badań. Sami mieszkańcy często nie mają określonej tożsamości narodowej, uważają się za prawosławnych mieszkańców Polski. Dla nich nie jest więc istotne kryterium narodowościowe, lecz po prostu wyznaniowe. W celu zachowania kultur mniejszości na tych terenach istnieją szkoły z językiem białoruskim czy ukraińskim, prowadzi się wiele działań promujących kulturę lokalnych społeczności.

Kupalle
Zwana też nocą kupalną, kupalnocką, kupałą (jak noc Świętojańska czy sobótka i palinocka) na wschodzie Polski wygląda dość podobnie jak w całej Polsce. To czas łączenia się w pary, palenia ognisk i odprawiania rozmaitych wróżb. W Białowieży odbywa się jedna z największych imprez organizowanych przez Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Polsce wraz z Białowieskim Ośrodkiem Kultury, przyciągająca rokrocznie kilkutysięczną publiczność. Kupalle rozpoczyna się przemarszem korowodu niosącego pochodnie, wianki, zioła i kwiaty w okolice rzeki Narewki, gdzie znajduje się scena amfiteatru. Podczas święta występują liczne zespoły prezentujące folklor białoruski i obowiązkowo śpiewana jest „Kupalinka”:

Kupalinka, Kupalinka. Ciomnaja noczka, Ciomnaja noczka, A dzie ż twaja doczka?
Maja doczka u sadoczku, Rużu, rużu polić, Bieły ruczki kolić,
Kwietaczki rwieć, kwietaczki rwieć, Wianaczki zwiwaje, Nacie ż, nacie ż wam, dziauczatki, Usim pa wianoczku.

Na Iwana Na Kupała

Natomiast Związek Ukraińców Podlasia przy współpracy z Gminnym Ośrodkiem Kultury, Sportu i Rekreacji organizuje w Dubiczach Cerkiewnych imprezę „Na Iwana Na Kupała”, która związana jest również z tym świętem. Wydarzenie organizowane jest zazwyczaj w pierwszą sobotę po 12 lipca t.j. po prawosławnym święcie apostołów Piotra i Pawła. W ciągu dnia organizowany jest jarmark nad zalewem Bachmaty oraz koncerty. Na scenie występują zespoły z Podlasia, Ukrainy i Białorusi. Sprzedawane są wytwory tradycyjnego rzemiosła, lokalnych lub zagranicznych artystów oraz podlaskie przysmaki. Obrzęd wieczorny zaczyna się również przemarszem korowodu. Śpiewa się specjalne pieśni i przyśpiewki. Następnie prezentowane są dawne zwyczaje – rozpala się ogniska, dziewczęta rzucają do wody wianki kupalskie uplecione z polnych kwiatów i ziół, a chłopcy starają się je wyłowić. Z tego, który wianek zostanie wyłowiony, który utonie, jak daleko popłynie, dziewczętom wróży się czas zamążpójścia.
Obie imprezy pełnią rolę integrującą, przyciągają tłumy mieszkańców powiatu hajnowskiego i bielskiego. Gromadzą też wielu turystów z Polski i zagranicy odwiedzających Podlasie.

Tekst: dr Grażyna Olszaniec
Fot. Autorstwa Nieznany – http://zidanio.livejournal.com/22246.html, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30564404
Fot. Autorstwa Nieznany – http://zidanio.livejournal.com/22246.html, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30564112
Fot. Autorstwa Иван Иванович Соколов – http://my.opera.com/pa-m-xa/albums/showpic.dml?album=3413982&picture=48783612#bigimg, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19993703

Źródła:
E. Mironowicz, Mniejszości narodowe w Polsce, Warszawa 1998.
A. Sadowski, Narody wielkie i małe. Białorusini w Polsce, Kraków 1991.
A. Szyjewski, Religia Słowian, Kraków 2010, s. 146-147.
https://teksty.ovh/kupalinka/ dostęp 2021-07-05
http://www.dubicze-cerkiewne.pl
http://www.gmina.bialowieza.pl/