Postaci chrześcijańskich świętych odgrywały znaczącą rolę w życiu mieszkańców wsi polskiej. W dni, w których byli czczeni wyznaczały terminy rozpoczęcia lub zakończenia prac polowych i gospodarskich. Uważano ich za pośredników pomiędzy światem ludzkim a boskim w ważnych sprawach, jak obrona przed klęskami żywiołowymi i zarazami. Powierzano im również codzienne troski i zmartwienia. Byli stawiani za wzór do naśladowania dla wiernych.

Święto Matki Boskiej Jagodnej patronki kobiet ciężarnych
(2 lipca)

Tradycja święta Matki Boskiej Jagodnej wywodzi się ze starych wierzeń ludowych. Uważano, że brzemienna Maria udająca się do krewnej Elżbiety po drodze żywiła się jedynie jagodami leśnymi. Aby nie pozbawić jej pokarmu wszelkiego rodzaju owoce leśne jak jagody, maliny, poziomki, porzeczki czy agrest należało jeść dopiero po święcie Matki Boskiej Jagodnej przypadającym na dzień 2 lipca. Zwyczaj ten dotyczył wszystkich, a w szczególności kobiet ciężarnych oraz tych, które utraciły dziecko. Przestrzegając tego nakazu miały one gwarancję, że wydadzą na świat zdrowe i silne potomstwo, odporne na choroby i uroki.
Matka Boska Jagodna jest opiekunką i orędowniczką kobiet ciężarnych, oraz takich które straciły dziecko nienarodzone.

Leopold Staff

Matka Boska Jagodna
Matka Boska Jagodna, Panienka Maryja
Która owocnym, rodnym drzewom sprzyja
Chodzi po sadzie kwitnącym i śpiewa
Pocałunkami budząc w wiosnę drzewa

Nocą wieśniaczki jej śpiew słyszą we śnie,
Wieść, aby jagód nie jadły przedwcześnie,
Każdą jagodę z ust matce odjętą
Da zmarłym dziatkom Panna w jagód święto…

Święto Matki Boskiej Szkaplerznej
(16 lipca)

Wspomnienie Matki Bożej Szkaplerznej to święto patronalne sióstr i braci z zakonów karmelitańskich oraz wszystkich tych, którzy noszą szkaplerz – niezwykłą „szatę Maryi”, przekazaną ludzkości przez Matkę Bożą w XIII wieku za pośrednictwem ówczesnego generała zakonu karmelitów św. Szymona Stocka.

Szkaplerz to szata w kształcie fartucha, wkładana przez głowę, okrywająca piersi i plecy. Powinna być wykonana z jednego kawałka sukna lub płótna lnianego, czasami z dwóch części połączonych taśmą ma ramionach. Noszą je zakonnicy w najstarszych zgromadzeniach: benedyktyni, cystersi, kartuzi, trapiści, norbertanie, kameduli, augustianie i inni, jak również osoby świeckie, mężczyźni i kobiety.
Historia szkaplerza sięga połowy XIII wieku, kiedy to ówczesny generał karmelitów o. Szymon Stock prosił Matkę Bożą o pomoc w uratowaniu zakonu przed kasatą. W odpowiedzi Maryja ukazała mu się w nocy z 15 na 16 lipca 1251 roku w otoczeniu aniołów. W ręku trzymała płócienną szatę, którą ofiarowała karmelicie jako znak schronienia pod jej macierzyńską opieką.

Szkaplerz jest wyrazem wyboru postawy życiowej naśladującej Maryję, z jej pokorą, cierpliwością, miłością, ufnością i oddaniem. Kto zakłada tę szatę jednocześnie zobowiązuje się postępować tak jak Matka Boża, ona zaś roztacza opiekę w trudnych sytuacjach i niebezpieczeństwach., obiecuje szczęśliwą i godną śmierć i zachowanie od wiecznego potępienia. W XV wieku do tych obietnic dołączono tzw. przywilej sobotni wyrażający wiarę, że Matka Jezusa już w pierwszą sobotę po śmierci, uwalnia z czyśćca tych, którzy za życia praktykowali nabożeństwo szkaplerzne.

Nabożeństwo szkaplerza świętego rozpowszechniło się w całej Europie i we wszystkich krajach, do których docierała Ewangelia. Pierwsze bractwa szkaplerzne powstały w XIII i XIV wieku we Florencji, Bolonii, Wenecji, w Hiszpanii, na Sycylii i w Niemczech. W Polsce pierwsze bractwo powstało w 1391 roku w Krakowie na Piasku. Bracia Arcybractwa Szkaplerza Świętego, o których mówią źródła pisane z 1569 roku zobowiązali się do odmawiania określonych modlitw, zachowania czystości, przestrzegania postu w środy i soboty. Zawiązywały się również Rodziny Szkaplerzne, prowadzące m.in. działalność charytatywną i społeczną.

W dniu Matki Bożej Szkaplerznej na polskiej wsi pracowano w pocie czoła, bowiem trwał wówczas okres żniw. W drugiej połowie XIX wieku na Śląsku istniał zwyczaj nakładania krzyża splecionego w kłosów na pierwszą ustawioną kopę, na znak, że praca była wykonana z myślą o Bogu. Często gospodarz i gospodyni nosili na piersi medalik szkaplerzny, zgodnie ze starym przysłowiem – „Wraz ze Szkaplerzną Matką na zagon, czeladko”.

Święta Małgorzata – patronka dziewictwa, kobiet ciężarnych, akuszerek i noworodków
(20 lipca)

Święta Małgorzata była córką pogańskiego kapłana, zaś wiarę chrześcijańską przejęła pod wpływem swojej opiekunki, która zajmowała się nią po śmierci matki. Za czasów panowania cesarza Dioklecjana miały miejsce prześladowania chrześcijan. W tym właśnie czasie w dziewczynie zakochał się rzymski namiestnik, którego Małgorzata nie chciała poślubić, odpowiadając, że jej serce należy do Chrystusa. W związku z tym była torturowana i wtrącona do więzienia, w którym miał pojawić się szatan w postaci smoka. Została ścięta około 307 roku w Antiochii Pizydyjskiej.

Kult św. Małgorzaty rozwinął się bardzo wcześnie na Wschodzie, skąd najprawdopodobniej dzięki krzyżowcom, dotarł do Francji, Niemiec i Anglii, czyniąc z niej jedną z najbardziej czczonych w średniowieczu męczenniczek.

Pierwszy zapis o kulcie tej świętej na ziemiach polskich pochodzi z XII wieku, ale jego rozkwit przypadł na wiek XV, kiedy to św. Małgorzata miała uratować Tucholę podczas oblężenia przez Krzyżaków. Na cześć świętej wzniesiono kościół, postawiono na rynku figurę, a jej wizerunek znalazł się w herbie miasta. Staraniem władz kościelnych i samorządowych w lipcu 2010 papieską bullą ogłoszono św. Małgorzatę patronką Tucholi. W świętokrzyskich Chybicach w gotyckim kościele poświęconym świętej w ołtarzu głównym znajduje się posąg z XVIII wieku oraz jej wizerunek w miedzianej sukience. Postać św. Małgorzaty znajduje się w herbach miast, tj. Nowy Sącz, Ożarów, Przysucha i Tomaszów Mazowiecki. Na Pomorzu pierwsze gruszki nazywano od imienia świętej „małgorzatkami”.

Św. Małgorzata została beatyfikowana przez Piusa IX w 1864 roku. Kanonizował ją Benedykt XV w 1920 roku. Wraz ze św. Janem Eudesem jest nazywana „świętą od Serca Jezusowego”. Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa został oficjalnie uznany w 1765 roku przez Klemensa XIII.
Św. Małgorzata Maria jest przedstawiana ze smokiem u stóp, z wiankiem margerytek i krzyżem w dłoni, w czarnym habicie wizytek, w rękach trzyma przebite serce.

„Deszcz na św. Małgorzatę jest orzechom na stratę”
„Kiedy w św. Małgorzatę kropi, siano źle się kopi”
„Św. Małgorzata zapowiada środek lata”
„W dzień św. Małgorzaty pierwsze gruszki do chaty”
„W św. Małgorzatę skąd wiatr duje, drogę po zboże toruje”

Święta Jakub Większy (Starszy) – patron aptekarzy, pielgrzymów, robotników i żebraków.
(25 lipca)

Święty Jakub był apostołem, bratem św. Jana Ewangelisty. Jego ojcem był Zebedeusz, zaś matką Salome, która należała do najwierniejszych towarzyszek wędrówek Jezusa Chrystusa.

Jakuba zalicza się do grona uprzywilejowanych uczniów Pana Jezusa, którzy byli świadkami wskrzeszenia córki Jaira, przemienienia na górze Tabor oraz modlitwy w Ogrójcu. Żywe usposobienie Jakuba i Jana sprawiło, że Jezus nazwał ich „synami gromu”. Chcieli bowiem, aby piorun spadł na pewne miasto w Samarii, które nie chciało przyjąć Pana Jezusa wraz z Jego uczniami.

Dzieje Apostolskie wspominają o św. Jakubie dwa razy: kiedy wymieniają go na liście Apostołów oraz przy wzmiance o jego męczeńskiej śmierci. Został stracony w 44 roku bez procesu przez ścięcie.

Według tradycji, w VII wieku relikwie św. Jakuba miały zostać sprowadzone z Jerozolimy do Compostelli. Nazwa Compostella wywodzi się od łacińskich słów Campus stellae (Pole gwiazdy), bowiem relikwie Świętego, przywiezione najpierw do miasta Iria, zaginęły – dopiero w IX wieku miał je odnaleźć biskup, prowadzony cudowną gwiazdą. Hiszpańska nazwa Santiago w polskim tłumaczeniu oznacza „święty Jakub”. W mieście, które obecnie nosi nazwę Santiago de Compostella znajduje się grób św. Jakuba.

Dawniej imię świętego było popularne na wsi. Rolnicy starali się zakończyć zbiory do św. Jakuba.

Św. Jakub jest patronem Hiszpanii i Portugalii; ponadto m. in. zakonów rycerskich walczących z islamem, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, pielgrzymów, sierot. Jest orędownikiem w sprawie urodzaju i dobrej pogody.

Przedstawiany jest jako starzec o silnej budowie ciała w długiej tunice i w płaszczu lub jako pielgrzym w miękkim kapeluszu z szerokim rondem. Jego atrybutami są: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki, zwój.

„Deszcz na św. Jakuba na pszenicę pewna zguba”
„Na święty Jakub chmury – w zimie śniegu fury”
„Po św. Jakubie – każdy w swoim garnku dłubie”
„Na św. Jakub, już chleba nie kup”
„Kiedy przed Jakubem kwiat z kartofli spada, mało miechów pełnych w jesieni się składa”

Święty Krzysztof– patron flisaków, woźniców, tragarzy, pielgrzymów, podróżnych
(25 lipca)

Święty Krzysztof prawdopodobnie nosił imię Reprobus, co miało znaczyć „odrażający”. Według podań ludowych był silnym olbrzymem o dużej głowie przypominającej głowę dzikiego zwierzęcia. Pochodził z Samon w Azji Mniejszej.

Jak głoszą podania, postanowił zaciągnąć się do pracy u najpotężniejszego monarchy. Najpierw przyjął służbę u władcy swojej krainy. Kiedy przekonał się, że król bardzo boi się szatana, poszedł służyć jemu. Następnie okazało się, że szatan odczuwa lęk przed Chrystusem. To sprawiło, że zainteresował się jego nauką i przyjął chrzest. W ramach pokuty postanowił osiedlić się nad Jordanem i przenosić ludzi przez rzekę na swoich potężnych ramionach.

Zgodnie z legendą pewnej nocy usłyszał, jak jakieś dziecko prosi o przeniesienie na drugi brzeg. Wziął je na ramiona i zaczął nieść. Malec stawał się coraz cięższy, tak że w pewnym momencie mężczyźnie groziło utonięcie. Gdy dotarł do brzegu zapytał: „Kim jesteś?”. W odpowiedzi usłyszał: „Jam jest Jezus, twój Zbawiciel. Dźwigając mnie, dźwigasz cały świat”. Na pamiątkę tego zdarzenia Reprobus miał otrzymać greckie imię Christophoros, co oznacza „niosący Chrystusa”. Św. Krzysztof poniósł śmierć męczeńską za panowania cesarza Decjusza około 250 roku.

Św. Krzysztof uchodził za pomocnika od nagłych niebezpieczeństw i dobrej śmieci, chronił też miasta położone nad rzeką. Uchodził za patrona żeglarzy, podróżników, pielgrzymów i kierowców. Od 1934 roku w dzień jego dorocznej pamiątki odbywa się święcenie pojazdów mechanicznych. Stare zwyczaje nakazywały, by każdego ranka patrzeć na wizerunki świętego, by zapewnić sobie szczęście na cały dzień. Według innych tradycji przyglądanie się św. Krzysztofowi miało sprawić, że nie umrze się bez sakramentów.

W ikonografii św. Krzysztof jest przedstawiany jako młodzieniec lub olbrzym przechodzący przez rzekę, który na barkach niesie Dzieciątko Jezus, a w ręku trzyma kostur podróżny lub maczugę.

Święta Anna – patronka małżeństw, położnic, wdów, służących, gospodyń, młynarzy, piekarzy.
(26 lipca)

Święta Anna pochodziła z rodziny kapłańskiej, osiadłej w Betlejem. W wieku 18 lat poślubiła Joachima, także z rodu Dawidowego. Małżonkowie zamieszkali w Jerozolimie, gdzie prowadzili życie pobożne, wypełnione dobrymi uczynkami miłosierdzia. Długo nie mogli doczekać się potomstwa. Po latach modlitw, Bóg ulitował się nad nimi, obdarzając ich córką, której nadali imię Maria, czyli „piękna”. Zgodnie ze złożonymi przez Annę ślubami w wieku 3 lat Maria została poświęcona służbie Bożej.

W Jerozolimie w miejscu, gdzie według tradycji mieszkali rodzice Najświętszej Maryi Panny powstał kościół pod wezwaniem św. Anny. Chociaż kult świętej sięga VI wieku, to jednak jego szczyt przypada na wiek XIV. W Polsce wyjątkową czcią otaczano ją na Śląsku. Górnicy uczynili Annę swoją patronką. Jest też uważana za opiekunkę kobiet ciężarnych i w połogu. Mówiono, że „Szczęśliwy, kto na świętą Annę upatrzy sobie pannę. Dobrą będzie miał żonę, dobrą matkę, dziatki i szczęście nie wyjdzie z chatki”.

W 1584 roku papież Grzegorz XIII wyznaczył na jej uroczystość dzień 26 lipca. W kościołach w tym dniu święcono zioła, którymi leczono różnego rodzaju choroby, przepędzano złe duchy i sporządzano eliksiry miłosne.

Św. Anna ukazywana jest jako starsza kobieta z welonem na głowie, często ucząca czytać Maryję. Niektóre jej atrybuty to: palec na ustach, księga, lilia.

„Od świętej Anki zimne wieczory i poranki”
„Święta Anna – to już jesienna panna”
„Szczęśliwy, kto na świętą Annę wyszuka sobie pannę”

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna
Fot. wikipedia.pl – domena publiczna. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Artwork_by_unknown_artist_-_St_Margaret_-_WGA23519.jpg
Fot. wikidpedia.pl – domena publiczna. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Panneels_Saint_Christopher.jpg
Fot. wikipedia.pl – domena publiczna. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Albrecht_D%C3%BCrer_008.jpg

Źródła:
1. Ignatowicz, H.: Święty Izydor wołkami orze… : święci patroni w życiu wsi polskiej : wystawa czasowa, 16 kwietnia – 27 listopada 2016 r. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2016.
2. Ferenc, E.: Polskie tradycje świąteczne. Poznań. Wydawnictwo Święty Wojciech, cop. 2010.
3. Ogrodowska, B.: Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2009.