Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Oddział w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***
Matlakowski, Władysław
“Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu : zarysy życia ludowego “
Warszawa, 1915

 

Przez wieki ziemie leżące u stóp Tatr były niedostępne. Mieszkańcy Podhala żyli w trudnych warunkach, ale czuli się wolni i niezależni. Zdolni górale stworzyli specyficzną sztukę, w której można odnaleźć wpływy sąsiednich krajów (włoskie, węgierskie i słowackie). Życie miejscowego ludu było wpisane w lokalny, z pokolenia na pokolenie przekazywany i przestrzegany wzór kulturowy, tworzący miejscową tradycję.

 

 

Większość górali zamieszkiwała drewniane, często kurne chaty, w których wyposażenie było podobne. Byli to ludzie niezwykle muzykalni. Pieśń towarzyszyła im nie tylko w chwilach uroczystych, ale i w życiu codziennym. Byli też głęboko religijni, chociaż kościoły były oddalone o wiele kilometrów od ich odmów. Szanowali słowa, które padały z ust kapłana, uważali je za nieomylną prawdę. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na zachowywanie i popularyzowanie kultury ludowej Podhala było przekonanie górali o ogromnej wartości kultury przodków.

 

 

Jednym z pierwszych badaczy i piewców kultury górali z Podhala był Władysław Matlakowski – człowiek licznych talentów i pasji, który jako pierwszy skatalogował i opisał sposoby zdobienia na Podhalu sprzętów, z wielkim talentem opisując najmniejszy nawet szczegół wystroju chaty góralskiej. Dał się również zapamiętać jako baczny obserwator sztuki i znawca literatury.

Efektem jego badań i podpatrywań była, wydana już niestety pośmiertnie w 1901 roku, publikacja pt.: “Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu: zarysy życia ludowego”.

 

 

W 1886 roku Władysław Matlakowski poznał w Zakopanem Stanisława Witkiewicza, który recenzując jego dzieło napisał: “[…]ponieważ góral ozdabia każdy swój sprzęt najpowszechniejszego użytku, w książce tej (“Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu) – znajduje się wszystko – od spinki ściągającej koszule na piersiach juhasa, do wielkich sąsieków, stołków i stołów”.

W książce podzielonej na dwie części – Ogólną i Szczegółową znajdziemy również notę Od wydawcy, Wstęp i Przedmowę (do części Szczegółowej) oraz Tablice z objaśnieniami, Skorowidz wyrażeń gwary podhalańskiej i na końcu Spis rycin.

We wstępie autorstwa Władysława Tatarkiewicza czytamy:

„Dzieła Matlakowskiego o sztuce podhalańskiej odegrały już rolę w historji prądów artystycznych w Polsce. Powstały one nie tylko z zamiłowania do sztuki ludowej, ale także z przekonania, że w sztuce ludowej tkwią twórcze pierwiastki polskie, poznanie których decydująco wpłynąć może na dalsze losy twórczości, chwilowo sprowadzonej z drogi właściwej przez wzory obce„.

Część Ogólna to 3 rozdziały poświęcone ozdobom:

– gieometrycznym (oryginalna pisownia),
– z motywów roślinnych,
– z motywów zwierzęcych i ludzkich.
Są tu zgromadzone, uporządkowane i podane motywy i ornamenty ozdób występujących na Podhalu – więźby, listwy, zdobienia półek, karby i inne.

W Części Szczegółowej mamy pokazane i opisane zdobienia i sprzęt wnętrza izb z ich wyposażeniem, budynków gospodarskich i zagród, urządzeń dla rolnictwa, potrzebnych przy obróbce lnu czy przy pracach leśnych. Kolejne rozdziały dotyczą zdobienia i ornamentów na odzieży i rzeczach związanych z gospodarstwem domowym – strawą.

 

 

Umieszczone na końcu Tablice zawierają ryciny z załączonym kilka stron dalej, opisem. Zebrany przez Władysława Matlakowskiego “Skorowidz wyrażeń gwary podhalańskiej dotyczących zdobnictwa, sprzętu i obyczaju” pozwala łatwo znaleźć w tekście poszczególne pojęcia i rozszyfrować ich znaczenie.

Pracę Matlakowski opatrzył własnoręcznymi szkicami i rysunkami po części również korzystając z pomocy Stanisława Witkiewicza.

 

 

“Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu: zarysy życia ludowego“ wydanie drugie z 1915 ze zbiorów Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi to książka wyjątkowa nie tylko ze względu na zawartość merytoryczną, ale i historię swojego powstania.

Jej autor, który był z wykształcenia lekarzem, a kulturologiem z zamiłowania i nieco z przypadku, napisał wcześniej pracę poświęconą budownictwu ludowemu. Postanowił zagłębić się jednak w szczegóły zdobienia stroju i przedmiotów codziennego użytku. Gotową pracę ukończył tuż przed śmiercią i choć znalazł poparcie i chętnych promotorów, to ciągły brak funduszy uniemożliwiał publikację. Przyjaciel autora – Józef Peszke wydał dzieło w 1901 roku nakładem Księgarni Gebethnera i Wolffa. Opatrzył ją obszernym wstępem poświęconym postaci autora.

 

 

Sam Władysław Matlakowski napisał dzieło niesamowite, mimo, że nie jest ono ogromnej objętości, to mieści w sobie bardzo bogaty materiał, szczegółowe opisy przedmiotów, ich zdobień, zastosowania, a także, co stanowi o wyjątkowości tego opracowania, bardzo starannie zebrany materiał.

 

 

Autor publikacji ubolewał nad zanikiem gwary ludowej stąd podając nazwy poszczególnych przedmiotów zapisywał je w oryginalnej wymowie, często, dla dopełnienia dzieła, w kilku wariantach.

Dzieło Władysława Matlakowskiego “Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu: zarysy życia ludowego” to do dziś bezcenne, dotyczące nie tylko samego Podhala, lecz również i Tatr, podstawowe źródło wiedzy o tradycyjnej ludowej kulturze materialnej Podhala i Tatr Polskich.

Zapraszamy do naszego Katalogu: http://gamma.cbr.edu.pl/F/?local_base=CAL01
oraz na stronę Rolniczej Biblioteki Cyfrowej: http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra, na której znajdą Państwo inne ciekawe wydawnictwa.

Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot. Polona, Wikipedia – domena publiczna