Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Oddział w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***
Matlakowski, Władysław
“Budownictwo ludowe na Podhalu”
Kraków, 1892

 

 

Podhale to region charakteryzujący się bardzo ciekawą kulturą, sztuką, a przede wszystkim folklorem, który jest jego skarbem, wizytówką i atrakcją turystyczną. Każdy z nas kojarzy stroje góralskie, tamtejszą muzykę, gwarę, architekturę, drewniane rzeźby, obrazy oraz lokalne przysmaki, z serami góralskimi takimi jak oscypek, czy bryndza na czele.

Bardzo ważnym elementem dziedzictwa kulturalnego Podhala jest architektura. Przez wieki wykształcił się na tym terenie tzw. styl góralski, styl podhalański, czy też styl Górali Podhalańskich. Dominują w nim elementy drewniane. Często spotkać się można ze ścianami wykonanymi na zrąb z drewnianych płazów, czyli pni drzew, które są przecinane wzdłuż na pół. Dwuspadowe, często bardzo strome dachy pokryte są zazwyczaj gontem.

 

 

Za sprawą Stanisława Witkiewicza, który wzbogacił surową architekturę góralską o elementy secesyjne, bogate zdobienia charakterystyczne dla sztuki i folkloru Podhala i Tatr, nadając jej niejako nowy wymiar, powstał tzw. styl zakopiański w architekturze Podhala, zwany również stylem witkiewiczowskim.

Jednym z pionierów i pierwszych badaczy góralszczyzny był Władysław Matlakowski, który do polskiej nauki i kultury wniósł idee regionalistyczne. Przyjeżdżając do w Zakopanego na kuracje klimatyczne, zafascynowany pięknem gór i kulturą góralską, gorączkowo studiował wszystkie przejawy życia na Podhalu, interesując się pasterstwem, gospodarką, budownictwem i sztuką wiejską. Poprzez kontakt ze Stanisławem Witkiewiczem zaczął pisać i rysować.

Owocem jego pobytu, a od 1891 roku zamieszkania na stale na Podhalu, była wydana w 1892 roku w Krakowie Nakładem Akademii Umiejętności książka “Budownictwo ludowe na Podhalu”. Licząca zaledwie 93 strony publikacja Władysława Matlakowskiego to zbiór materiałów gromadzonych w latach 1886 -1888 dotyczących architektury ludowej tego Regionu.

 

 

Jak sam pisze: “przez lata zbierałem materyały, lecz opracowaniu ich stały na przeszkodzie inne zajęcia…”. Przyczynkiem do powstania dzieła było pokazanie “odrębnych cech mieszkań podhalańskiego ludu”. Autor, nie do końca zadowolony z książki miał świadomość, że “wynika to z nieostatecznego wżycia się w byt górali” i mimo iż “wszelkimi siłami starał się wniknąć w mowę ludu góralskiego, czuł, że nie zdołał zebrać wszystkiego , co odnosi się do budownictwa”.

Władysław Matlakowski zauważył, że góralski folklor, w tym gwara, ulega zanikowi, a młodzi ludzie nie są zainteresowani podtrzymywaniem tradycji. Stąd, na końcu publikacji umieszczony jest mały słowniczek, tyczący się budownictwa. Jego dzieło ukazuje góralskie domy wykonane w całości z drewna, detale ciosane ręcznie, przy użyciu prostych narzędzi i wypracowanymi przez pokolenia technikami. Z wielkim pietyzmem, krok po kroku, opisuje najpierw sposób budowania wsi, jej organizację przestrzenną, następnie przechodzi do domostw, sposobów budowy chałup, rozplanowania pomieszczeń, aby na koniec przekazać szczegóły techniczne, jak choćby sposób ciosania i łączenia belek, czy krycia dachu.

 

 

Książka “Budownictwo ludowe na Podhalu” ilustrowana jest 23 tablicami litograficznymi na których przedstawiono plany zagród i chat, aż po architektoniczne detale i 25 rysunkami w tekście. Część tych rysunków użyczył autorowi sam Stanisław Witkiewicz. Tablice stanowiące uzupełnienie jednocześnie występują jako samodzielna publikacja.

Władysław Matlakowski w swojej pracy połączył naukowe zacięcie z artystycznym talentem i wrażliwością, by ostatecznie, fachowo i profesjonalnie na papierowych kartkach zachować i ocalić od zapomnienia piękno zagród, chat i pomieszczeń gospodarskich takimi, jakimi były na początku XX wieku.

Choć styl zakopiański po dziś dzień można wyróżnić i jest widoczny w tamtejszej architekturze, to uległ on pewnym przeobrażeniom i uwspółcześnieniu. Przeglądając książkę Władysława Matlakowskiego – “Budownictwo ludowe na Podhalu”, w zbiorach Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi chciałoby się chociaż na chwilę przenieść na Podhale, poczuć zapach świeżego drewna i owczych skór, posmakować świeżego oscypka, zasiąść przed kominkiem i posłuchać gawędy starego górala.

My zapraszamy do swojej Instytutowej Biblioteki, w której to znajdą Państwo tę i inne publikacje dotyczące gór i Górali: http://gamma.cbr.edu.pl/F/?local_base=CAL01
oraz do Rolniczej Biblioteki Cyfrowej zawierającej książki w formie elektronicznej: http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra

Miłej lektury!

Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna
Fot. wikipedia.pl – domena publiczna