Instytut Agronomiczny na Marymoncie! Rocznica utworzenia pierwszej uczelni rolniczej w Królestwie Polskim!
5 października przypada rocznica utworzenia Instytutu Agronomicznego w Marymoncie, pierwszej uczelni rolniczej w Królestwie Polskim a jednej z pierwszych w Europie. W okresie swojego istnienia, marymoncki Instytut zyskał w opinii społecznej bardzo wysoką rangę.
Instytut został powołany do życia w 1816 roku dekretem cesarza Aleksandra I w dniu 23 września według kalendarza juliańskiego, czyli 5 października zgodnie z kalendarzem gregoriańskim. Wśród inspiratorów jego powstania wymienia się Ludwika Gutakowskiego, Alojzego Biernackiego, Antoniego Trębickiego, Tadeusza Mostowskiego, Ignacego Sobolewskiego i Stanisława Potockiego. Pośrednio do powstania Instytutu Agronomicznego przyczynili się również: Stanisław Staszic, generał Józef Zajączek, Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki oraz Franciszek Grabowski, a nawet Samuel Bogumił Linde.
Góra Marii
Na siedzibę Instytutu przeznaczono dobra rządowe na północ od Warszawy: majątki Marymont z Bielanami, z folwarkami Rudą i Wawrzyszewem, a następnie jeszcze wieś Buraków z cegielnią, służące za źródło dochodów, ale i za pola doświadczalne. Nazwa „Marymont” pochodzi od francuskiego „Marie Mont”, czyli „Góra Marii”, bowiem wcześniej stanowił on letnią rezydencję królowej Marii Kazimiery z pawilonem myśliwskim Jana III Sobieskiego. Za Sasów te tereny również były ulubionym miejscem polowań królów, a w lasku marymonckim miało miejsce wiele słynnych pojedynków szlachty i magnatów.
Julian Wieniawski, brat sławnego skrzypka, Henryka Wieniawskiego, tak oto opisał tę okolicę we wspomnieniach swoich szkolnych lat spędzonych w Instytucie Agronomicznym:
„Marymont, sięgający jeszcze czasów króla Sobieskiego, był jakby jednym wielkim ogrodem. Okalały go całe kępy drzew starych : klonów, jaworów, topól i brzóz, których długie warkocze kąpały się w przeźroczu stawów jak kryształ czystych”[1].
Początki Instytutu (1816-1833)
Pierwszym dyrektorem został Jerzy Beniamin Flatt, potomek holenderskich osadników. Rząd Królestwa Polskiego wysłał go za granicę by odwiedził najważniejsze istniejące wówczas szkoły rolnicze w Szwajcarii (Hofwyl) i Niemczech (Möglin), by mógł przygotować się do objęcia funkcji dyrektora. W 1819 r. w Marymoncie zaczęto stawiać potrzebne budynki – najpierw przebudowano istniejące, następnie przystąpiono do budowy głównego gmachu według projektu Antonia Corazziego. W 1819 roku rozpoczęto wykłady. Z braku kadry, część zajęć prowadził sam dyrektor Flatt. Gromadzono jednocześnie odpowiedni księgozbiór i prenumerowano czasopisma rolnicze i techniczne. Instytut miał kształcić specjalistów na dwóch poziomach: elementarnym (dla robotników wykwalifikowanych) i wyższym (dla ekonomów i zarządców dóbr oraz synów właścicieli ziemskich), był więc jakby ośrodkiem szkolenia zawodowego, szkołą rolniczą, z ograniczeniem przedmiotów teoretycznych. W 1824 r. kurs niższy zamieniono na Szkołę Wiejską dla ubogich dzieci. Po upadku Powstania Listopadowego władze zamknęły wszystkie szkoły wyższe i zawodowe w tym Instytut Agronomiczny.
Reformy Instytutu po Powstaniu Listopadowym
Instytut wznowił działalność w 1833 roku wkraczając w nowy etap rozwoju uczelni charakteryzujący się odbudową po zniszczeniach i pogłębianiem dydaktyki teoretycznej. Na dyrektora został powołany Michał Oczapowski, były profesor Uniwersytetu Wileńskiego. W 1840 r. Instytut został zreorganizowany i przekształcony w Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Był to złoty okres dla jego rozwoju, a poziom studiów znacznie się podniósł. Za nowego dyrektora, Seweryna Zdzitowieckiego, w 1857 r., przeprowadzono reformę polegającą na całkowitej zmianie struktury na powrót pod nazwą Instytutu Agronomicznego. Ustawiono jeszcze wyżej poprzeczkę na poziomie rolniczej uczelni akademickiej, kandydaci mieli przystępować do egzaminu wstępnego. Za administrowania kolejnego dyrektora, Stanisława Przystańskiego, po 1859 r., zmieniła się kadra nauczycielska i wprowadzono nowe przedmioty: rybactwo, higienę i gimnastykę z tańcem salonowym. Kontynuowano także prace w dziedzinie doświadczalnictwa rolniczego. W 1861 r. Instytut zamknięto, a rok później przeniesiono jego wyposażenie oraz część wykładowców do Puław (Nowej Aleksandrii), do nowo powstałego Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego. Odbyło się to w ramach reformy szkolnictwa w Królestwie Polskim przeprowadzonej przez Aleksandra Wielopolskiego.
W czasach rozkwitu, Instytut zatrudniał interesujących nauczycieli, którzy jednocześnie byli doskonałymi wychowawcami. Poza Michałem Oczapowskim, na uwagę zasługuje osoba prof. Wojciech Bogumiła Jastrzębowskiego, przyrodnika, myśliciela i pedagoga. To jego właśnie najczulej wspomina Julian Wieniawski, a zwłaszcza wędrówki piesze po okolicy oraz nietuzinkowe podejście do studentów. Wojciech Bogumił Jastrzębowski pozostawił po sobie nie tylko ciepłe wspomnienia absolwentów lecz również charakterystyczny zegar słoneczny w warszawskich Łazienkach. Wykonał go własnoręcznie na głazie, za pomocą specjalnie zaprojektowanego urządzenia, które nazwał kompasem polskim, umożliwiającym rysowanie zegarów słonecznych na dowolnych powierzchniach.
Dziedzictwo Marymonckiego Instytutu
Cóż pozostało po Instytucie Agronomicznym? Budynki strawił pożar w 1945 r. – na powojennych zdjęciach widać niszczejące ruiny. Pozostały wydane wspomnienia dyrektorów, nauczycieli i absolwentów. Do tradycji Instytutu odwołuje się Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – Narodowy Bank Polski wprowadził w 2016 r. do obiegu monety upamiętniające 200. rocznicę jej powstania.
Zachował się także tekst „Marszu uczniów Instytutu Rolniczego w Marymoncie” spisany przez Oskara Kolberga w 1840 r.:[2]
Marsz, marsz, Agronomia,
marsz dzielni chłopacy,
zachęcajcie naszych ziomków
do znoju, do pracy. /…/
Tekst: Grażyna Olszaniec
Red. A.S.
Fot. wyróżniające: Instytut za dyr. M. Oczapowskiego (1833-1857). Źródło POLONA
Bibliografia
-Baran J.Z., Geneza i rozwój bibliotek: Instytutu Agronomicznego w Marymoncie oraz Gimnazjum Realnego w Warszawie, [maszynopis], Lublin 1992
-Bort Z., Przepisy prawne Instytutów Rolniczych w Marymoncie i Puławach (1816-1939), Puławy 1983
-Flatt B., Wiadomość historyczna o Instytucie agronomicznym w Marymoncie, Warszawa 1830
-Godlewski T., Marymontczycy, [w:] „Mówią Wieki”, nr 3/1964, s. 6-9
-Kaczorowski B. (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa 1994, s.276
-Król A., Marymont : dzieje letniej rezydencji Jana Sobieskiego, Augustów II i III oraz Instytutu Agronomicznego [w:] „Rocznik Warszawski”, tom 1/1960, s. 35-79
-Rewieński S., hasło „Instytut Agronomiczny i Leśniczy” [w:] Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana, tom XXXI, Warszawa 1903, s. 14-16
-Strzemski M., Instytut Agronomiczny w Marymoncie (w 150 rocznicę powstania pierwszej polskiej uczelni rolniczej), [w:] „Postępy Nauk Rolniczych”, nr 2/1966, s. 131-138
-Strzemski M., Instytut Agronomiczny w Marymoncie (1816-1862), Puławy 1980
-Strzemski M., Panicze z marymonckiej mąki, Puławy 1986
-Syska H., Wojciech Bogumił Jastrzębowski. Opowieść, Warszawa 1954.
-Witt B., Jerzy Benjamin Flatt (1768-1860) ze Skoków i początki pierwszej polskiej wyższej uczelni rolniczej, [w:] M. Moeglich, M. Krzepkowski (red.), „Wangrovieciana. Studia et Fontes, Wągrowieckie Studia Muzealne”, tom III/2016, s.101-109
-Zujewicz M., Jerzy Beniamin Flatt – założyciel pierwszej polskiej uczelni rolniczej, [w:] Rolniczy Magazyn Elektroniczny, Centralna Biblioteka Rolnicza, listopad 2004, Nr 4. https://cbr.gov.pl/rme-archiwum/2004/rme4/stronki/47.html [Dostęp 2021-09-30]
Przypisy:
[1] H. Syska, Wojciech Bogumił Jastrzębowski. Opowieść, Warszawa 1954, s. 46.
[2] O. Kolberg, Mazowsze. Obraz etnograficzny, tom 2, Mazowsze Polne, Kraków 1886, s. 274.
Polish 
