Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Oddział w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***
Brzeziński, Kazimierz
“Polska pomologja opis celniejszych odmian drzew owocowych polecanych do hodowli w Polsce”
Lwów 1921

 

 

Jabłka, gruszki, śliwki to owoce, którymi możemy się delektować podczas długich jesiennych wieczorów. Stanowią doskonałe źródło witamin i minerałów, które wpływają na naszą odporność. Jesienne dary z polskich sadów można z powodzeniem wykorzystać w kuchni. Któż z nas nie tęskni za smakiem własnoręcznie usmażonych powideł węgierkowych czy innych przetworów, jak dżemy, marmolady, nalewki, kompoty, likiery czy galarety owocowe.

Obecnie przeżywamy renesans owoców dawnych odmian. Szczególnie u osób starszych budzi się uczucie nostalgii za drzewami, które rosną w sposób naturalny. Wielu uważa, że owoce dawnych odmian są smaczniejsze niż współczesne i że można je przechowywać przez całą zimę w piwnicy.

Od pokoleń krajobraz kulturowy obszarów wiejskich został ukształtowany przez sady, dlatego sadownicy w poszukiwaniu coraz doskonalszych metod i sposobów ich uprawy sięgali po fachową literaturę z zakresu pomologii.

Pomologia – z łaciny pomum czyli owoc – to dział sadownictwa obejmujący naukę o budowie, pochodzeniu, pokrewieństwie, funkcjonowaniu oraz właściwościach użytkowych odmian drzew i krzewów owocowych.

 

 

Z bogatego katalogu publikacji o charakterze naukowym lub popularyzatorskim na temat dominujących niegdyś odmian owoców, na uwagę zasługuje książka ze zbiorów Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi: “Polska pomologja opis celniejszych odmian drzew owocowych polecanych do hodowli w Polsce” autorstwa Kazimierza Brzezińskiego, wydana we Lwowie w 1921 roku.

Uprawa sadownicza w czasach, gdy królowały stare odmiany, bardzo różniła się od współczesnej. Profesjonalne, nastawione na zysk sadownictwo, promowane było już pod koniec XIX stulecia, jednak ciągle pozostawało na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Większość starych odmian, wiąże się niepodzielnie z drobną produkcją na własne potrzeby. Niewielkie sady, lub wręcz pojedyncze drzewa jabłoni, stanowiły nieodłączną cechę dworskich parków, zieleni przyklasztornej lub ogródków i łąk w pobliżu gospodarstw bogatszych włościan.

Dawne jabłonie, były drzewami stosunkowo wysokimi i rozłożystymi, często stanowiącymi charakterystyczny element lokalnego krajobrazu. Na pół zdziczałe jabłonie, pojawiały się niekiedy również na miedzach i przy drogach.

 

 

Książka “Polska pomologja opis celniejszych odmian drzew owocowych polecanych do hodowli w Polsce” to rozbudowana publikacja naukowa, swoisty przedwojenny odpowiednik współczesnych opracowań (z dziedziny pomologii, autorstwa Aleksandra Rejmana). Zawiera, między innymi, pogłębione opisy, kilkunastu odmian jabłoni, grusz i śliw. Pozycja ta, jest szczególnie wartościowa, ze względu na zamieszczenie przez autora, informacji o pochodzeniu i historii danej odmiany, często bardzo konkretnych, których próżno byłoby szukać w innych opracowaniach.

Jej autor Kazimierz Brzeziński to polski pomolog, naukowiec, sadownik i autor wielu publikacji z dziedziny ogrodnictwa i sadownictwa. Twórca wielu książek, artykułów naukowych oraz popularnych broszur. Współpracował z czasopismami: „Ogrodnictwo”, „Przegląd Ogrodniczy”. Dyrektor Krajowego Zakładu Sadowniczego w Zaleszczykach. Wiele wysiłku włożył by wyhodować odmiany odporne na ostre mrozy.

We Wstępie do książki autor pisze o doborze odmian drzew owocowych dla poszczególnych regionów naszego kraju. Żeby zoptymalizować plony i uczynić je jak najwyższymi, inaczej należy dobierać odmiany drzew owocowych do uprawy dla Małopolski, czyli Krakowa i Lwowa, inaczej dla Królestwa tzn. Warszawy, jeszcze inaczej dla Poznańskiego czy Litwy.

 

 

Sądził, że „obszerniejszy opis odmian drzew owocowych, w połączeniu z ilustracjami owoców i drzew, okaże się książką pożyteczną, oraz bardzo na czasie, bowiem ruch na polu rozwoju sadownictwa u nas wzmaga się znacznie, a literatura nasza ogrodnicza jest dość szczupłą właśnie w tym kierunku”.

“Polska Pomologia” stała się cennym źródłem informacji sadowniczych jako podręcznik. W kolejnych rozdziałach zawarte są opisy kilkunastu odmian wraz z ilustracjami: jabłek, gruszek, czereśni i wiśni oraz śliwek.

Analizę 36 odmian jabłek autor rozpoczyna od gatunku Antonówka. I tak kolejno wymienia i opisuje jabłka, o dość obco brzmiących nazwach: Boiken, Grochówka, Kronselskie, Titówka, Zorza czy Pepina. Ale znajdziemy tu również odmiany dla nas znane i lubiane: Papierówka, Malinowe, Reneta.

Z opisywanych 37 odmian gruszek, z dziecięcego wiersza pamiętamy z pewnością gruszki Klapsy, gruszki Bery, a Kazimierz Brzeziński serwuje nam jeszcze opisy i zdjęcia odmian: Bergamot, Józefinek, Komisówek, Plebanek, Triumfów czy Dziekanek.

Smakosze Czereśni i Wiśni poznają odmiany 17 rodzajów owoców: Czarnej Fromma, Eltona, Goryczki, Kleparówki, Olbrzymki, Woskowej czy Kanarkowej.

Ostatnim Rozdziałem w książce opisanym są odmiany śliw – Brzoskwiniowa, Kirka, Morforcka czy Złota – ich nazwy nic nam nie powiedzą, ale już Renkloda, Ulena czy Węgierka są nam doskonale znane i lubiane.

 

 

Ostatnią rzeczą, o której należy pamiętać, jest podział na te dawne odmiany, które z powodzeniem uprawiano w całym kraju, oraz takie, które najlepiej udawały się w konkretnych regionach. W czasach Rzeczpospolitej, wyróżniono na terenie kraju 6 rejonów sadowniczych, dla każdego z nich zostały polecone inne odmiany.

Ożywione zainteresowanie starymi odmianami owoców, to swoiste odrodzenie sadownictwa, to efekt pojawienia się bardziej wymagającego i świadomego konsumenta, który zaczął dostrzegać, iż masowo, oferowane w marketach owoce, to stosunkowo wąska paleta smaków i zastosowań.
Może wrócą jeszcze czasy, kiedy te stare odmiany owoców zajmą ponownie dzierżoną niegdyś przez siebie pozycję?

“Polska pomologja opis celniejszych odmian drzew owocowych polecanych do hodowli w Polsce” Kazimierza Brzezińskiego jako poradnik sadowniczy, książka naukowa i popularyzatorska w całości stanowi nieocenione źródło wiedzy o starych odmianach owoców.

Wydana we Lwowie w 1921 roku nakładem Księgarnia Wydawniczej H. Altenberga publikacja liczyła sobie 287 stron i zawierała 16 kolorowych tablic.

Wszystkich zainteresowanych tematyką sadowniczą i ogrodniczą zapraszamy do naszego Katalogu Biblioteki Instytutu http://gamma.cbr.edu.pl/F/?local_base=CAL01
oraz do Rolniczej Biblioteki Cyfrowej, http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra, gdzie znajdą Państwo książki z tej dziedziny w formie elektronicznej

Oprac. Bogusław Wiśniewski
Red. Joanna Radziewicz
Fot: polona.pl – domena publiczna