Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Oddział w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***
Gołębiowski, Łukasz
„Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym lub niektórych tylko prowincyach: umieszczony tu: kulig czyli szlichtada, łowy, maszkary, muzyka, tańce, reduty, zapusty, ognie sztuczne, rusałki, sobótki”.
Warszawa, 1831

 

 

Zabawa to element kultury w różnej formie i postaci, w którym można dostrzec aktywność człowieka przez całe jego życie. Gry i zabawy uznaje się często jako pozbywanie się przez dzieci i dorosłych nadmiaru energii, kształtowanie umysłu, umiejętności działania, poznawanie stosunków społecznych, sprzyjanie powstawaniu pozytywnych stanów uczuciowych, rozładowywanie napięć emocjonalnych.

Tradycyjne zabawy ludowe wywodziły się najczęściej ze starych obrzędów i zwyczajów, i opierały się na zasadzie naśladownictwa. Z czasem wzbogacono je o nowe elementy twórcze, środki wyrazu oraz rekwizyty. Często były one związane z konkretnym regionem i łączyły się z typowym dla niego zwyczajem, obrzędem czy innym elementem kultury. Występowały w określonej formie
i były przypisane tylko i wyłącznie danemu obszarowi. Jednak duża część zabaw ludowych miała charakter uniwersalny.

 

 

Najstarsze przekazy polskich zabaw i gier dziecięcych znajdujemy w kronice Wincentego Kadłubka. Gry są wspominane również przez Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Marcina Bielskiego czy Łukasza Gołębiowskiego, a przede wszystkim w Dziełach Oskara Kolberga.
Zbiory Biblioteki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi są bogate w literaturę dotyczącą dawnych form zabaw, gier, obrzędów, opisów hulanek, biesiad i szeroko pojętej rozrywki. Szczególnie polecamy książkę jednego z pierwszych polskich etnografów Łukasza Gołębiowskiego – „Gry i zabawy różnych stanów …” z 1831 roku.

 

 

W swojej książce autor dobierając przykłady różnych zabaw i gier starał się zaprezentować unikalne pomysły mistrzów pedagogiki zabawy. W metodyczny sposób ukazują one schemat stawiania wychowanków w sytuacjach zadaniowych. Poprzez snucie fabuł (narracji) prowadzący zajęcia mógł motywować uczestników do prób mierzenia się z wyzwaniami.

W obszernym dziele autor zawarł szereg informacji dotyczących szeroko pojętej rozrywki i sposobów spędzania czasu wolnego. Opisuje tu znane nam do dziś zabawy wywodzące się ze starych obrzędów i zwyczajów, jak: „Koci koci łapki pójdziemy do babki, babka da nam sera…”, „Gra w chowanego”, „Jawor, jawor jaworowi ludzie”, „Budujemy mosty dla pana starosty”, „Pałka zapałka dwa kije, kto się nie schowa ten kryje”, „Chodzi lisek koło drogi”, czy „Gąski gąski do domu”.

Łukasz Gołębiowski pisze nie tylko o grach i zabawach dla dzieci, ale również o „Grach studenckich nierozsądnych”, „Grach azardownych”, „Grach w karty”, „Grach towarzyskich”, „Grach kmiotków i niższych stanów”. Dużo uwagi poświęca muzyce. Mamy więc rozdział o „Piosnkach Braci Kurkowych”, czyli cały przegląd twórczości związanej z myśliwstwem i polowaniami. Opisuje też pieśni, przyśpiewki i zabawy majówkowe. Wspominając o muzyce autor stwierdza, że „muzyka nie tylko serca ludzkie miękczy, ale i zwierzęta dzikie czyni rochmannemi (łaskawemi)”.

 

 

Muzyka dawna, instrumentalna i wokalna, podział na instrumenty i ich opisy, rodzaje muzyki, pieśni kościelne, śpiewy chóralne, muzyka wojskowa czy też taniec to kolejne zagadnienia opisane w dziele – „Gry i zabawy różnych stanów”. Autor wspomina tu o tańcach rycerskich, narodowych – zarówno zagranicznych, takich jak francuski menuet, jak i polskich ludowych – krakowiak, mazur, oberek, kozak, obertas. Opisuje też różnego rodzaju tradycje ludowe związane z zapustami, kuligami, sobótkami i innymi polskimi obrzędami.

Książkę zawierającą szczegółowy opis kilkuset gier i zabaw wydano w 1831 roku nakładem autora w Warszawie. Liczące 332 strony dzieło powierzono Drukarni Natana Glücksberga, który do opisania zabaw zastosował typografię Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Wszystkich miłośników starych gier i zabaw zapraszamy do naszego Katalogu Biblioteki Instytutu http://gamma.cbr.edu.pl/F/?local_base=CAL01
oraz do Rolniczej Biblioteki Cyfrowej, http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra, gdzie znajdą Państwo książki z tej dziedziny w formie elektronicznej

Oprac. Bogusław Wiśniewski i Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl – domena publiczna