Funkcja sołtysa znana jest w Polsce od XII wieku, co oznacza, że jest to jeden z najstarszych urzędów na polskiej wsi. I chociaż na przestrzeni wieków rola sołtysa, jego znaczenie i stan posiadania ulegały zmianom, to jednak pewne atrybuty tego urzędu pozostały. Niezmiennie jego najważniejszym zadaniem jest pośrednictwo pomiędzy przedstawicielami władzy, a lokalną społecznością.

Z okazji Dnia Sołtysa życzymy wszystkim Sołtysom i Sołtyskom by ich praca była w pełni doceniona i by spotykała się z sympatią oraz uznaniem mieszkańców. Dziękujemy za codzienne zaangażowanie w sprawy lokalnej społeczności oraz za mobilizację mieszkańców do podejmowania działań mających na celu rozwój naszych wsi.

Tradycja funkcji sołtysa sięga czasów średniowiecznych, kiedy to sołtys był przedstawicielem pana feudalnego, opłacanym zarządcą dużego gospodarstwa, osobą dość majętną. Przewodniczył wiejskiej ławie sądowej, pobierał czynsz dla pana i stanowił konną służbę wojskową. Niekiedy zajmował się dostarczaniem korespondencji i paczek oraz towarzyszył panu podczas wyjazdów z dóbr. Urząd ten był dziedziczony, chociaż niekiedy dochodziło do jego sprzedaży. Bardzo często funkcję tę piastowali bogaci niemieccy mieszczanie i rycerze służebni, ale także zamożni polscy chłopi, mieszczanie, rycerze oraz księża. Wolność osobista sołtysa nie była ograniczona.

W okresie zaborów największą swobodą cieszyły się samorządy wiejskie funkcjonujące w ramach autonomii galicyjskiej. Jednowioskowe gminy obejmowały wówczas wspólnoty w granicach wsi i parafii. Wsią kierowali sołtysi i ławnicy, wybierani przez pana i zaprzysięgani przez landrata. Na mocy ustawy z marca 1833 roku we wsiach, w których nie nastąpiło jeszcze uwłaszczenie chłopów, sołtysa wybierał dziedzic, natomiast po uwłaszczeniu, na okres sześciu lat kandydata na ten urząd powoływali właściciele gruntów i wiejscy rzemieślnicy. Ich wybór nadal zatwierdzał landrat. Rola sołtysa polegała na ogłaszaniu ustaw i rozporządzeń władz, dbaniu o bezpieczeństwo, zdrowie, nadzór nad szkołami, ochronkami dla sierot, osób chorych i upośledzonych umysłowo. Brali też udział w wyborach do pruskiego parlamentu. Oprócz tego do ich obowiązków należało zarządzanie majątkiem gromadzkim i rozwijanie „życia gromadzkiego”.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, a potem w czasie II wojny światowej urząd sołtysa został zachowany. Jednak ze względu na wcześniejszy podział ziem polskich wprowadzenie jednolitych przepisów prawnych w dziedzinie samorządu terytorialnego było bardzo trudne. W okresie PRL pozycja sołtysa, jako przedstawiciela wsi, wybieranego spośród mieszkańców, nadal funkcjonowała. Osoby na tym stanowisku wykonywały zadania samorządowe (np. zwoływanie zebrań wiejskich), administracyjne (np. pobieranie podatków) i organizacyjno-społeczne (np. inicjowanie tzw. czynów społecznych na rzecz lokalnej społeczności). Znaczenie sołtysa wynikało z jego zaangażowania w dostęp do „luksusowych”, jak na owe czasy, dóbr, tj. nawozy czy materiały budowlane. Sołtysi otrzymywali wynagrodzenie za egzekwowanie podatków i innych należności finansowych od mieszkańców, jak również za zarządzanie mieniem gromadzkim. Reforma samorządowa z 1990 roku nie określiła ściśle obowiązków sołtysów. Tego typu zapisy uwzględnia się w statutach poszczególnych sołectw.

Sołtys to bardzo ważna osoba na wsi. Od jej pozycji, autorytetu i prestiżu w dużej mierze zależy codzienne funkcjonowanie społeczności wiejskiej. To praca wymagająca dużego zaangażowania i odpowiedzialności. Sołtys reprezentuje interesy mieszkańców i stara się, by ich potrzeby były w pełni zaspokojone. Jest liderem lokalnej społeczności. Buduje wspólnotę wokół inicjatyw i projektów, które mają służyć rozwojowi ich „małej ojczyzny”. Od jego pomysłowości i przedsiębiorczości w dużej mierze zależy pomyślne rozstrzygnięcie wielu trudnych spraw. Często fundusze sołeckie nie wystarczają na pokrycie wszystkich potrzeb mieszkańców. Wielu sołtysów wykazuje się wtedy ogromną kreatywnością, znajdując dodatkowe źródła wsparcia na realizację ważnych inicjatyw społecznych.

Dobry sołtys powinien być osobą otwartą, która potrafi słuchać i rozmawiać z ludźmi, motywować ich do wspólnego działania, łączyć, integrować, budować porozumienie w kwestiach drażliwych i konfliktowych oraz mieć odwagę by reprezentować interesy mieszkańców na wyższych szczeblach samorządowych. Trzeba przy tym pamiętać, że jest to praca społeczna, wymagająca czasu, pełnej dyspozycyjności, zaangażowania i serca. Sprostanie oczekiwaniom wszystkich nie jest łatwe i nie zawsze kończy się sukcesem. Trzeba więc być przygotowanym na wszelką krytykę i uparcie bronić swoich interesów. Do osiągniecia sukcesu nieodzowne jest wsparcie i zaangażowanie lokalnej społeczności, bo wiadomo, że razem można zdziałać więcej.

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. polona.pl -domena publiczna
Fot. wikipedia.pl -domena publiczna

Źródła:
1. Matysiak I.: Sołtysi i sołtyski o pełnionych rolach i motywach sprawowania funkcji w wybranych środowiskach wiejskich. Wieś i Rolnictwo 2013 nr 3, s. 138-152.
2. Ptak, A.: Sołectwa w lokalnym systemie władzy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2016.
3. Maruszewska I.: Znaczenie funkcji sołtysa we współczesnej Polsce. Civitas Hominibus 2013 nr 18, s.191-195
4. https://fundacjawspomaganiawsi.pl/niezbednik-soltysa/