Ptaki od zawsze budziły fascynację człowieka. Nasi praprzodkowie zazdrościli im sztuki latania, kojarzonej z nieograniczoną wolnością. Zachwyt budził również ptasi śpiew, który był naśladowany, cytowany i przekształcany przez pokolenia muzyków. Nic więc dziwnego, że życie codzienne mieszkańców dawnej wsi polskiej było nacechowane niezwykłą ptasią symboliką. Gatunkiem, który zwiastował wiosnę była jaskółka.

W polskiej kulturze ludowej jaskółki były utożsamiane z nadejściem wiosny. Wierzono, że ptaki te zimują na dnie stawów, rzek, jezior, zakopane w mule i mocno ze sobą splecione. Podgląd ten mógł wynikać z faktu, że często widywano je w pobliżu zbiorników wodnych, gdzie żerowały i odpoczywały.

Z ptakami tymi związane były różnego rodzaju przesądy. Kto pierwszy zobaczył jaskółkę, mógł liczyć przez cały nadchodzący rok na powodzenie i szczęście. Zwracano też uwagę na to, co w tym czasie leży pod stopami. Włos, sierść lub szczecina gwarantowały pomyślność. Mieszkańcy Wielkopolski na widok pierwszej jaskółki przemywali twarz zimną wodą, by w ten sposób ochronić swoją skórę przed nadmiernym opaleniem lub by pozbyć się piegów. Z zachowania tych ptaków przepowiadano również pogodę – jeśli latały wysoko, wróżyło to słońce, jeśli natomiast nisko nad ziemią, można było spodziewać się deszczu.

Niedopuszczalne było niszczenie jaskółczych gniazd. Śmiałkowi, który zdecydował się na tak haniebny krok groziła sroga kara. Nie należało się również przyglądać jaskółkom, gdy wlatywały do gniazda, gdyż mogło to je obrazić, a człowiekowi przynieść ślepotę. Zakazywano chwytania ptaków i trzymania ich w ręku. Jeśli ktoś tak jednak uczynił jego głowa mogła się pokryć strupami. W przypadku kobiet w ciąży groziło to narodzeniem dziecka z ognikiem albo ogniopiórem. Wierzono również, że jaskółki posiadają moc psucia mleka u krów, więc istniał kategoryczny zakaz ich zabijania. Opuszczonego przez jaskółki gniazda używano do zabiegów leczniczych.

W kulturze ludowej jaskółka była symbolem odradzającej się przyrody. Za sprawą religii chrześcijańskiej została uznana za istotę zwiastującą dobrą nowinę. Z czasem stała się także atrybutem Matki Boskiej. Istniało przekonanie, że w gospodarstwie, w którym gnieżdżą się jaskółki, zawsze miało się darzyć i panować szczęście.

Tekst: Joanna Radziewicz
Fot. https://pixabay.com/pl/photos/jask%c3%b3%c5%82ka-ptak-natura-3439543/

Źródła:
1. https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-ludowe-wierzenia-o-zwierzetach/#jaskolka
2. https://www.slawoslaw.pl/na-dnie-jeziora-spij-spokojnie-czyli-jaskolka-w-polskiej-kulturze/