Chrzest Polski był jednym z najważniejszych wydarzeń w historii naszego państwa, a jego skutki trwają do dziś. To dzięki niemu Mieszko włączył swój kraj do kręgu cywilizacji łacińskiej. I mimo, że książkami na ten temat zapełniono już niejedną bibliotekę, to nadal nie mamy pewności, jak to naprawdę było. Niemniej jednak, był to krok, który ustawił, Polskę na politycznej mapie Europy przez długie stulecia.

W opowieści o początkach państwa polskiego odnajdujemy wciąż wiele znaków zapytania  i pustych, niezapisanych kart. Do dziś badacze spierają się co do miejsca, daty i osoby, która chrztu miała Mieszkowi udzielić. Późnym, bo pochodzącym z początku XII wieku, a uznawanym przez wielu historyków źródłem jest „Rocznik kapituły krakowskiej”, w którym czytamy: „965 Dubrowka przybywa do Mieszka. 966 Mieszko, książę Polski został ochrzczony”.

Niewiele wiemy o samym Mieszku. Nie ma pewności kiedy się urodził, ani kiedy przejął władzę. Wedle różnych źródeł miał przyjść na świat między rokiem 920 a 940, natomiast po władzę książęcą sięgnął prawdopodobnie przed rokiem 963. Nie ma pewności kim byli rodzice księcia Polan. Przyjmijmy, więc za Gallem Anonimem, że jego ojcem był Siemomysł, a dziadkiem Leszek (Lestek). O matce natomiast, nie wiemy nic.

Fot. 1
Fot. 2

 

Gdyby prawdą była teza Przemysława Urbańczyka o tym, że pośród przodków Mieszka byli pochodzący z Moraw Mojmirowicowie (mieli oni przenieść się na tereny Polan po rozpadzie Państwa Wielkomorawskiego i wzmocnić miejscowe elity), to jego decyzja o przyjęciu chrztu, właśnie z Czech, byłaby bardzo zrozumiała. Wyjaśniałoby to, także łatwość z jaką Mieszko zawarł sojusz z księciem Czech Bolesławem Srogim i przypieczętował go małżeństwem z książęcą córką, Dobrawą.

Większość badaczy skłania się ku tezie, że chrzest Polski był decyzja polityczną. W ten sposób Mieszko wchodził do grona władców europejskich na zasadach „partnerskich”. Jego następcy będą wchodzili w mariaże na najlepszych dworach, a córka Święcisława, zostanie królową szwedzką, duńską, norweską i angielską. Wzmacniał państwo Polan w rywalizacji z Wieletami.

W tym czasie na tereny Polan spoglądali też, świeżo koronowany  cesarz niemiecki Otton I, oraz bardzo ekspansywnie nastawiony  zarządca wschodnich rubieży Rzeszy, margrabia Geron.  Miało to wielkie znaczenie także dla rywalizacji wewnętrznej – przegrany książę  mógł być przecież pozbawiony władzy. Dlatego przyjęcie chrztu z Rzymu za pośrednictwem Czechów dawało państwu Mieszka i jego następców, szerokie pole niezależności politycznej, z jednej strony od władców niemieckich jakże chętnych do nawracania pogan na Wschodzie, a z drugiej od Rusi i Konstantynopola, a także ustaliło na długie stulecia model współpracy miedzy Polską a papiestwem.

Wejście do świata chrześcijańskiego to była nie tylko decyzja polityczna, ale także kulturowa, naukowa i ekonomiczna. Chrześcijaństwo stało się dla pogańskiego władcy bardzo atrakcyjnym projektem cywilizacyjnym. Otwierało możliwość na dokonanie wielkiego skoku w każdej dziedzinie życia. Przynosiło ze sobą całe zachowane dziedzictwo wiedzy starożytnej. Mieszko sprowadzając na swoje ziemie przedstawicieli Kościoła zyskiwał współpracowników posiadających rzadką podówczas umiejętność czytania i pisania w uniwersalnym języku Europy – łacinie. Ponadto mnisi przywieźli ze sobą znajomość astronomii, podstaw matematyki, wiedzy o ekonomii, teorii polityki i medycynie. Wraz z nimi na ziemie słowiańskie docierać zaczęły nowe technologie, w takich dziedzinach, jak budownictwo, rolnictwo, hodowla i przetwórstwo spożywcze.

Przyjęcie chrześcijaństwa miało wpływ także na stosunki i relacje wewnątrz państwa Piastów. Odejście od wierzeń pogańskich, w których prawdopodobnie każde z plemion miało osobny „olimp” bóstw, na rzecz wspólnej religii z jednym Bogiem, wyznawanym przez księcia i jego poddanych, niewątpliwie wpływało na spójność państwa.

Do dziś badacze snują domysły czy za decyzją Mieszka o przejściu na chrześcijaństwo poszła rzeczywista i szczera zmiana wiary? I jaką rolę odegrała tu Dobrawa, która według niektórych źródeł miała powoli wprowadzać małżonka w arkana nowej  wiary? Jednak inni twierdzą, że Mieszko mógł znać religię chrystusową już wcześniej. Taką przesłankę potwierdzają badania archeologiczne na poznańskim Ostrowie Tumskim, gdzie w 2009 roku, przy pozostałościach książęcej siedziby Mieszka odkryto fundamenty małego kościoła. Odkryta w nim belka progowa była wykonana z dębu, którego ścięcie datowano na rok 941, a więc ćwierć wieku przed chrztem władcy Polan. Może to świadczyć o tym, że chrześcijaństwo na ziemiach obecnej Polski pojawiło się na długo przed  oficjalnym wejściem państwa w krąg kultury łacińskiej.

Fot. 4

Wymieniony wyżej „Rocznik kapituły krakowskiej” wspomina tylko o dacie rocznej chrztu Mieszka. Skąd zatem wiemy, że wspomnienie tego wydarzenia należy obchodzić 14 kwietnia? Według jednego z badaczy – Jerzego Dowiata, ceremonia chrztu Mieszka odbyła się w przededniu Wielkanocy 966 roku. Dowiat uzasadniając swój pogląd, powołał się na istniejącą od początków Kościoła praktykę, według której, katechumeni przyjmowali chrzest w Wielką Sobotę. W 966 roku wypadała ona 14 kwietnia. Inni historycy wskazywali raczej na dzień 25 grudnia, powołując się na króla Franków Chlodwiga I, który przyjął chrzest w Boże Narodzenie 508 roku.

Do tajemnic jakie okrywają chrzest Polski dodać należy miejsce tego wydarzenia. Do dziś nie ma pewności, gdzie tak na prawdę Mieszko wraz ze swoim dworem został ochrzczony. Według Jana Długosza, pierwszy historyczny władca Polaki miał przyjąć sakrament w Pradze i to z rąk świętego Wojciecha. Współcześni historycy wykluczają taką możliwość zwracając uwagę, że Wojciech w roku 966 było dopiero dzieckiem. Za sprawą wspomnianego profesora Dowiata, w okresie PRL-u rozprzestrzenił się pogląd, że do chrztu doszło w Ratyzbonie (Regensburgu), gdzie była siedziba biskupstwa, pod które podlegały Czechy. Jednak żadne z niemieckich źródeł nie odnotowało tego faktu. Dlatego wielu badaczy skłania się ku tezie, że chrzest Mieszka odbył się w kraju Polan. Są tylko trzy miejsca, które mogły spełniać odpowiednie kryteria: Poznań, Gniezno i Ostrów Lednicki. O poznańskiej siedzibie księcia i prawdopodobnie „przedchrzestnym” kościele wspomniano już powyżej.  Budowla uznawana za baptysterium znajduje się również w ruinach rezydencji na wyspie na Jeziorze Lednickim. Podobnie ma się sprawa z budowlami sakralnymi w Gnieźnie.

Aby nie zostawiać Czytelnika w kręgu samych tajemnic, na koniec postaramy się odpowiedzieć na pytanie kto ochrzcił Mieszka. Przypuszczalnie był nim biskup Jordan, który przybył do Polski wraz z Dobrawą w 965 roku. Tą tezę może potwierdzać fakt, że Jordan został trzy lata później mianowany przez Stolicę Apostolską biskupem misyjnym dla tych terenów.

Tekst: Rafał Karpiński
Red. A.S.
Fot. wyróżniająca, licencja CC – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ruiny_palatium_i_kaplicy4.jpg
Fot. 1 domena publiczna – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mieszko1.jpg
Fot. 2 domena publiczna – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dobrawa.jpg
Fot. 3 domena publiczna licencja CC – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Polska_960_-_992.png
Fot. 4 domena publiczna – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jan_Matejko_-_Zaprowadzenie_chrze%C5%9Bcija%C5%84stwa_R.P.965,_z_cyklu_%22Dzieje_Cywilizacji_w_Polsce%22_-_01_(MP_3894).jpg

Źródła:
Nowak, A., Dzieje Polski, T. 1, Kraków 2014
https://kronikidziejow.pl/porady/chrzest-polski-data-przyczyny-przebieg-chrystianizacji-skutki/
https://muzhp.pl/pl/e/1139/chrzest-mieszka-i
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/05/28/chrzest-polski-czyli-jak-dobrawa-mieszka-zbalamucila/
https://histmag.org/dlugie-narodziny-polski-13140
https://www.youtube.com/watch?v=TbkaAkdPPHc
https://wrodzinie.pl/chrzest-polski-chrzest-ksiecia-mieszka-
https://www.muzeumgniezno.pl/strona,21,m3pstory.html