Kurpie jako grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkuje tereny dwóch puszcz mazowieckich: Puszczy Zielonej (zwanej też: Puszczą Kurpiowską lub Zagajnicą) i Puszczy Białej. Charakterystycznymi elementami kultury materialnej obydwu wspomnianych grup są: stroje, hafty, ozdoby bursztynowe, kurpiowskie chaty, zdobienia w drewnie i rzeźba, wycinanki, kwiaty z krepiny oraz ozdobne palmy na Niedzielę Palmową. Przy czym, strój ludowy przybierany przez Kurpiów jest zróżnicowany regionalnie. Co oznacza, że mieszkańcy dwóch puszcz mają odmienne stroje. Poznajmy zatem cechy charakterystyczne ubioru mieszkańców Puszczy Białej.

  Strój kurpiowski z Puszczy Białej jest bogato zdobiony i wielobarwny. Rozwijał się i ewoluował na przestrzeni XIX i XX wieku, aż do II wojny światowej. Przeważają w nim kolory: zielony, czerwony, biały, ecru, pomarańcz i czerń. Starannie wykonany jest ważną częścią tradycji i kultury. Sama nazwa kurpie pochodzi właśnie od elementu stroju kurpiowskiego – obuwia zwanego kurpie. Opisał to w swojej książce Zarysy domowe Kazimierz Władysław Wójcicki, polski literat i historyk: Nazwę Kurpiów nadano im od obuwia zwanego kurpie, które noszą powszechnie zamiast butów (…).

Strój damski charakterystyczny dla Kurpi Białych to koszula z długimi rękawami, wykonana z bielonego płótna. Znajduje się na niej rozpoznawalny dla tych obszarów haft w kolorze czerwonym, z rytmicznym wzorem z czarnymi podkreśleniami. Występują również koszule haftowane ściegiem białym, jednak zarezerwowano je, tylko na uroczystości ślubne. Pokaźne kołnierzyki i wąskie mankiety obszyte są białą koronką szydełkową. W chłodniejsze dni zakładano kaftany.

Jeśli chodzi o nakrycia głowy to panny osłaniały je chustami, nazwanymi sialinówkami. Starsze, zamężne kobiety nosiły również tiulowe czepki i pół-czepki. Wełniane kitle (suknie) często były w tych samych odcieniach co zapaski.

Dawniej większość gospodyń tkała materiały na ubrania własnoręcznie. We wspomnianej wcześniej lekturze pisze o tym Kazimierz Wójcicki: Obuwie sam sobie plecie (mężczyźni z Kurpi Białych przyp. red), a pracowitsze od mężów niewiasty i dziewki, sukno na samodziałkę (sukmanę) i płótno na koszulę wyrabiają.

Kolorystyka i wzory sukien zmieniały się. Zazwyczaj spotykamy się z zachowanymi modelami czerwonymi lub zielonymi, w drobne, poziome paski. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj element zdobniczy, zwany strojem lub galonem. Jest to pas znajdujący się głównie na obrzeżach kitli i zapasek, który był wykonywany różnymi technikami, przy użyciu takich elementów jak: tasiemki, gipiury, koraliki i cekiny. Kształtował się on z biegiem upływu czasu. Stawał się coraz szerszy i bardziej dominujący.

Kobiety noszą wysokie, czarne, skórzane trzewiki na obcasie, które wiązane są za pomocą czerwonej, różowej lub białej tasiemki. Zazwyczaj na szyję zakłada się wiele pasów czerwonych korali o różnorodnej wielkości. Znane były również naszyjniki bursztynowe i zrobione z paciorków szklanych.

Strój męski jest równie kolorowy co strój kobiecy, jednak reprezentuje mniejsze natężenie szczegółów. W Zarysach domowych autor poświęcił mu kilka wersów:

Noszą sukmany długie z swego sukna, chłopaki w święta występują w spencerkach granatowych i takichże spodniach, przepasani pasami różnokolorowemi. Kapelusze jak Kurpie przybrane mają. Niewiasty i dziewki jednakowo z Kurpiankami w ubiorze się noszą (Wójcicki wyszczególnił kulturę Kurpiów Białych i porównuje ich do innych Kurpiów w tekście przyp. red).

Koszule białe lub w naturalnych odcieniach beżu miały kołnierzyki i lekko marszczone rękawy. Portki sukienne występowały w ciepłej kolorystyce np. pomarańczowo-czerwonej w długie pionowe pasy. Męski płaszcz sukmana beżowy, biały lub brunatny obszyty był czarną lamówką. Z przodu miał on dwie kieszenie z klapkami, znajdujące się nad miejscem na tkany pas. Pod tym obszernym płaszczem mogła znajdować się kamizelka. Nakładana na głowę granatowa capka maciejówka miała czarny lakierowany: daszek, pasek i guziki. Mężczyźni nosili długie, skórzane, czarne buty (podobnie jak kobiety) z cholewami lub chodaki.

Wszystkich Państwa serdecznie zapraszamy na Scenę Letnią 13 sierpnia 2022 roku, poświęconą kulturze kurpiowskiej, która odbędzie się w siedzibie Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi. Będą mogli Państwo zobaczyć nie tylko stroje kurpiowskie, ale również posłuchać muzyki tego regionu, posmakować regionalnych przysmaków i wziąć udział w warsztatach z udziałem twórców ludowych z Kurpi!

 

Tekst: Paula Zasada
Fot. wyróżniająca – licencja CC – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Puszcza_Bia%C5%82a_str%C3%B3j_kurpiowski2.jpg
Fot. Grażyna Olszaniec

Źródła:
Elżbieta Piskorz-Branekova, Strój kurpiowski z Białej,  https://strojeludowe.net/stroje/kurpiowskizbialej, 07.2022
Elżbieta Piskorz-Branekova, Stroje ludowe – strój kurpiowski z Puszczy Białej, https://etnograficzna.pl/stroje-ludowe-stroj-kurpiowski-z-puszczy-bialej/, 07.2022
Kazimierz Władysław Wójcicki, Kurpie – Gocie, Zarysy domowe. T. 3, Warszawa: G. Sennewald, 1842
Rudolf Macura, Ziemia Kurpiów, Kraków: Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji, 1933.