Święty Bartłomiej był jednym z dwunastu Apostołów Chrystusa. W Ewangeliach występuje pod dwoma imionami: Bartłomiej i Natanael. Jego kult datuje się od V wieku. Jest patronem wielu zawodów m.in.: rzeźników, garbarzy, introligatorów, szewców i siodlarzy. W Kościele katolickim wspomnienie św. Bartłomieja przypada 24 sierpnia. W polskiej tradycji ludowej jest patronem jesiennych zasiewów i odlotu bocianów.

Trzej Ewangeliści Mateusz, Łukasz i Marek wymieniają Bartłomieja w katalogach Apostołów, zawsze razem z Filipem. Wedle badaczy Pisma obu przyszłych świętych łączyła przyjaźń. W Ewangelii św. Jana Bartłomiej nazywany jest Natanaelem i pochodzi z Kany Galilejskiej. Niektórzy badacze twierdzą, że to właśnie na weselu Natanaela Jezus uczynił swój pierwszy znany cud – przemianę wody w wino. Natanael opisywany przez św. Jana jest człowiekiem wielkiej prawości serca. Sam Chrystus powiedział o nim do Filipa: „Patrz, to prawdziwy Izraelita, w którym nie ma podstępu” (J 1,47). Natanael pojawia się także w opisie cudownego połowu ryb, już po Zmartwychwstaniu Jezusa.

W tradycji chrześcijańskiej nie zachowało się zbyt wiele informacji o św. Bartłomieju. I często są one bardzo rozbieżne. Wedle pierwszego historyka chrześcijaństwa św. Euzebiusza, Bartłomiej miał dotrzeć do Indii, gdzie zaniósł Ewangelię św. Mateusza. Św. Rufin i Mojżesz z Horezmu twierdzą, że Bartłomiej głosił naukę Jezusa w Etiopii. Wedle innych źródeł apostołował w Arabii, w kraju Partów i Mezopotamii. Z apokryfu „Męka Bartłomieja Apostoła” dowiadujemy się, że miał głosić Ewangelie w Armenii, skutkiem czego nawrócił królewskiego syna. Pojmany na rozkaz władcy, został najpierw ukrzyżowany, a następnie ścięty. Od św. Izydora, biskupa Sewilli z VII wieku rozpowszechniła się informacja, że św. Bartłomiej przed śmiercią miał być torturowany i odarty ze skóry. Stąd w tradycji został patronem wielu rzemieślników trudniących się obróbką skóry: garbarzy, introligatorów, rymarzy, siodlarzy, szewców, ale też rzeźników, górników, tynkarzy i sztukatorów. Jako przypuszczalną datę jego śmierci podawany jest rok 70 n.e. W ikonografii chrześcijańskiej przedstawiany był z nożem, księgą oraz własną skórą w ręku.

Fot. 1

Po męczeńskiej śmierci relikwie Bartłomieja zostały otoczone szczególną pieczą i były chronione przez zniszczeniem. Między V, a XIX wiekiem dużo peregrynowały, aby ostatecznie spocząć w katedrze w Benewencie. Część z nich została przeniesiona do Rzymu, do ufundowanej przez cesarza Ottona III bazyliki wzniesionej na Wyspie Tyberyjskiej. Kult św. Bartłomieja datuje się od V w. Grecy obchodzą jego uroczystość 11 czerwca, Ormianie 8 grudnia i 25 lutego, Etiopczycy 18 lipca i 20 listopada. Kościół łaciński święto Apostoła od wieku VIII obchodzi 24 sierpnia.

W polskiej tradycji ludowej dzień ten jest z odlotem bocianów: „Na Bartłomieja Apostoła bocian do drogi dzieci woła”. Ponieważ właśnie w ostatniej dekadzie sierpnia większość polskich bocianów opuszcza tereny lęgowe i wyrusza na zimowiska do środkowej i południowej Afryki.

Św. Bartłomiej (obok Wawrzyńca i Ambrożego) jest patronem pszczelarzy. W różnych regionach Polski ma też swoje lokalne patronaty: na Podlasiu zboża i ogórków, w Wielkopolsce zarazy morowej, a na Kurpiach jest czczony jako patron lasów. W okolicach Giżycka jest uważany za twórcę garncarstwa. 24 sierpnia to także dzień zakończenia żniw, rozpoczęcia zasiewu zbóż ozimych, miodobrania oraz zbioru chmielu. Był to również dzień, w którym przepowiadano pogodę i urodzaj w nadchodzącym roku. To od dnia św. Bartłomieja obserwowano, że dzień jest coraz krótszy i wcześniej nadchodzi zmierzch. Sądzono, że jaka pogoda w dniu św. Bartłomieja, taka i we wrześniu, stąd przysłowie: „Z jaką pogodą Bartłomiej przybywa, taka i we wrześniu bywa”.

W polskiej tradycji, w dniu świętego Bartłomieja rozpoczynały się także polowania, o czym świadczą przysłowia ludowe: „Na świętego Bartłomieja otwiera się siew i knieja”, „Na świętego Bartłomieja po raz pierwszy jęknie knieja” lub „Na świętego Bartka lęka się zając chartka”…

Oprac. Rafał Karpiński

Fot. wyróżniająca, domena publiczna: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Saint_Bartholomew#/media/File:Book_of_hours_by_the_Master_of_Zweder_van_Culemborg_-_KB_79_K_2_-_folios_114v_(left)_and_115r_(right).jpg
Fot. 1 domena publiczna: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fr_Camilo_Martirio_de_San_bartolom%C3%A9_Museo_del_Prado.jpg

Źródła:
brewiarz.pl/czytelnia/swieci/08-24a.php3
silesia.edu.pl/index.php/%C5%9Aw._Bart%C5%82omiej
pismofolkowe.pl/artykul/na-swietego-bartlomieja-otwiera-sie-siew-i-knieja-5241
swiatrolnika.info/czas-wolny/dzien-sw-bartlomieja-czas-odlotu-bocianow-do-afryki.html
www.kolo-lowieckie-mazury.pl/mobile.php?dzien-sw-bartlomieja-w-polskiej-tradycji-ludowej