W grudniu 2022 r. Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi ogłosił premierę gry pamięciowej „Tradycyjne zabawki”, dzięki której odbiorcy mają możliwość poznania różnorodnej i pięknej sztuki ludowej polskiej wsi oraz wielobarwnego świata zabawek, którymi bawili się nasi przodkowie.

Dawniej zabawki pomagały dziecku poznać świat i otoczenie: dom, zagrodę, miejsca pracy (lalki-ludzie, bryczki z końmi, zwierzęta domowe, wyposażenie domu – kołyski, krzesełka, miniaturki przedmiotów codziennego użytku), a także tradycje, obrzędy i zwyczaje. Zabawki związane były też z pasterstwem (ptaszki, świstawki, fujarki). Do najstarszych należą: taczki, wózki, kołyski, sześcienne grzechotki (zwane scyrkowkami) i karety z konikami. Później pojawiły się koniki na kółkach, poruszające się na kijku karuzelki i klepoki (machające skrzydłami ptaszki) oraz dziobiące się kogutki.

Z okazji Dnia Babci i Dziadka prezentujemy kilka wybranych z naszej gry zabawek ludowych, którymi bawili się jako dzieci.

Klepak, klepok – drewniany ptaszek wyposażony w kółka i rączkę. Do ptaszka mocowany był drewniany patyk służący do popychania zabawki. Skrzydła były połączone z kołami drucikiem, a podczas wprawiania zabawki w ruch – ptak machał skrzydełkami, wydając przy tym dźwięk zwany klepaniem. Jednym z pierwszych twórców klepoków był Władysław Sternal z Koszarawy, który zaczął je wytwarzać w latach 30. XX wieku.

 

Bączek – na polskiej wsi wytwarzano także zabawkę wprawianą w ruch obrotowy dookoła swojej osi. Bąki z drewna, wytwarzano ręcznie w tradycyjnych warsztatach stolarskich. Miały one szeroki i zaokrąglony kształt na górze, który zwężał się ku dołowi. Wystarczyło wprawić je w ruch, aby kręciły się bardzo długo. Mimo, że gliniane i drewniane bąki wytwarzano już przed tysiącami lat, to bawimy się nimi do dziś.

Konik na biegunach – zabawka dziecięca drewniana, wykonana zwykle w kształcie konia przymocowanego do dwóch wygiętych w łuk profili, zwanych biegunami. Współcześnie nadal wytwarza się konie na biegunach tradycyjnymi, rękodzielniczymi metodami. W Polsce głównym ośrodkiem rzemiosła zabawek drewnianych jest Żywiecczyzna. 

Pukawka – zabawka ludowa z drewna wydająca odgłos podobny do wystrzału. Składała się ona z lufy, tłoka oraz korka na sznurku. Przesunięcie tłoka powodowało, że korek wylatywał z lufy i pod wpływem ciśnienia wydobywał się huk. Na dawnej wsi wierzono, że gwałtowne dźwięki – takie jak np. wydobywające się z pukawki – przepędzały złe moce.

Lalka szmaciana – zabawka znana od tysiącleci. Na dawnej wsi wytwarzano je ze ścinków materiałów, które można było znaleźć w każdym domu. Lalki miały usta i oczy przyszyte, wyhaftowane lub narysowane węgielkami. W kulturze słowiańskiej możemy spotkać się z lalkami bez twarzy tzw. motankami, które miały za zadanie chronić przed złem, przynosić pomyślność, a nawet spełniać życzenia.

 

Więcej na temat gry pamięciowej „Tradycyjne zabawki”:

W Instytucie premiera najnowszej gry pamięciowej „Tradycyjne zabawki”!

Red. A.S.