Od kilku już lat przewodnim hasłem, przyświecającym wielu inicjatywom realizowanym przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi jest kulturanaludowo#wspieram. Ważnym ogniwem, bez którego tradycja nie mogłaby być kultywowana są twórcy ludowi. Wspieranie tej grupy oraz zapewnienie bezpośredniego przekazu tradycyjnych umiejętności było głównym celem Programu Stypendialnego NIKiDW „Mistrz – Uczeń”. Jego adresatami byli zarówno mistrzowie z wyróżniającym się dorobkiem, jak i adepci chcący doskonalić swoje umiejętności lub dopiero je posiąść. O Stypendium wnioskowało kilkadziesiąt par Mistrz – Uczeń. Wsparcie na realizację swoich projektów otrzymało 15 par Stypendystów. Uczniowie uczyli się budowania instrumentów, śpiewania czy grania tradycyjnych pieśni i melodii, haftowania strojów ludowych, wykonywania koronek czy kroszonek, ale także zdobywali wiedzę o tradycyjnym młynarstwie, kowalstwie czy bartnictwie. Ich praca została udokumentowana.

Przedstawiamy Państwu sylwetki dwóch kolejnych par zeszłorocznych Stypendystów

Stanisława Ostrowska (Mistrz)

Stanisława Ostrowska od urodzenia jest związana z Krynkami i okolicą. Sztuki robienia na tzw. „iglicy” nauczyła się od swojej nieżyjącej już sąsiadki Genowefy Szamruchkiewicz, ponad 70 lat temu.

Iglica jest jedną z ginących technik rękodzielniczych, która wymaga dużej ilości czasu, ogromnej cierpliwości i zręczności manualnej. Koronki siatkowe polegają na wiązaniu stale tego samego węzełka jedną nicią. Dzięki temu powstaje siatka, której oczka wypełniane są później haftem. Dawnej ta technika była wykorzystywana przez myśliwych i rybaków do wyplatania sieci. Ze względu na walory estetyczne spodobała się kobietom, które wykorzystywały ją na swoje potrzeby np. jako ozdoby do ubioru. Na Podlasiu, także w Krynkach, w niektórych oknach wciąż wiszą pięknie haftowane firany, a w domach na stołach czy ławach leżą bogato zdobione obrusy i serwety.

Wyroby wykonane przez panią Stanisławę są niezwykle oryginalne. Wykonanie jednej firany zajmuje jej nawet kilka zimowych miesięcy.

Ewa Wilczyńska (Uczeń)

Pani Ewa Wilczyńska zajmuje się przygotowywaniem serwet, obrusów i firan. Od ponad 20 lat aktywnie działa w Kole Gospodyń Wiejskich Łapiczanki, gdzie między innymi prowadzi pokazy swojej pracy rękodzielniczej.

Projekt w ramach Stypendium

Projekt polegał na zorganizowaniu bezpłatnych warsztatów rękodzielniczych, których tematem przewodnim było stworzenie koronki zapomnianą metodą – iglicą oraz poznanie tego wymierającego rękodzieła. Efektem równie ważnym jak powstanie koronki/ozdób była wymiana doświadczeń, pogłębienie wiedzy związanej z umiejętnością pracy iglicą oraz budowanie więzi społecznych wśród uczestników zadania. Do warsztatów zostały zakupione niezbędne materiały oraz wydano broszurę (przewodnik), w której przedstawiono jak posługiwać się iglicą. Zorganizowano również wystawę upowszechniającą dziedzictwo kulturowe regionu.

Nina Jawdosiuk (Mistrz)

Nina Jawdosiuk jest członkinią Zespołu Śpiewaczego z Dobrowody od lat 70. XX wieku. Zespół występował na przeglądach i festiwalach o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym, niejednokrotnie zdobywając najwyższe nagrody. Znaczna część repertuaru oparta jest na lokalnych pieśniach zapamiętanych przez panią Ninę, jeszcze z czasów dzieciństwa i wczesnej młodości. Wraz ze starszą córką śpiewa również w cerkiewnym chórze.

Od 2018 roku Mistrzyni zajmuje się działalnością edukacyjną. Prowadzi (wraz z Walentyną Klimowicz) warsztaty lokalnych pieśni, które przyciągają tłumy wielbicieli muzyki tradycyjnej z Podlasia oraz innych części Polski. W 2019 przez ponad pół roku prowadziła warsztaty w ramach programu „Mistrz tradycji”.

Julita Charytoniuk (Uczeń)

Śpiewa pieśni tradycyjne w kilku zespołach, m.in. Południce (od 2009 roku), Z Lasu, Pieśni Piękne (od 2015), Biele (od 2021), gra na bębenku obręczowym w Kapeli Batareja (od 2017). W ramach działalności Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia organizuje warsztaty śpiewu, rękodzielnicze, wydaje płyty z muzyką tradycyjną.

Od 2018 roku jest wiceprzewodniczącą Zarządu Stowarzyszenia Dziedzictwo Podlasia, które zajmuje się organizowaniem warsztatów muzycznych m.in. śpiewu z wiejskimi wykonawczyniami, podczas których uczestnicy uczą się pieśni w bezpośrednim przekazie, nie od etnomuzykologów, nie z nagrań, a w relacji Mistrz-uczeń. Zajmuje się również badaniami terenowymi w zakresie muzyki tradycyjnej, rękodzieła i architektury drewnianej. Stypendystka Prezydenta Miasta Białegostoku (Muzykanty), Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie twórczości ludowej (Pieśni Suwalszczyzny i Podlasia), Prezydenta Miasta Białegostoku (Kolędy ludowe z Podlasia), Marszałka Województwa Podlaskiego (badanie pieśni nadnarwiańskich, warsztaty, koncerty).

Projekt w ramach Stypendium

W ramach Stypendium Uczeń nauczyła się pieśni wiosennych, żniwnych, weselnych i pogrzebowych z Dobrowody, z repertuaru Zespołu Śpiewaczego. Potrafi zaśpiewać (w wypadku pieśni wiosennych i pogrzebowych) oba głosy, z zachowaniem lokalnej stylistyki i wymowy gwarowej. Poznała kontekst wykonawczy pieśni. Nagrała (na profesjonalnym dyktafonie) dobrowodzkie pieśni w wykonaniu Niny Jawdosiuk oraz Niny Jawdosiuk i swoim. Kilka takich zostało zamieszczonych w Internecie. Poprowadziła wraz z Mistrzynią warsztaty śpiewu. Pod koniec trwania projektu Mistrzyni i uczennica wykonały wspólny koncert.

Fot. Marta Ankiersztejn