Od kilku już lat przewodnim hasłem, przyświecającym wielu inicjatywom realizowanym przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi jest kulturanaludowo#wspieram. Ważnym ogniwem, bez którego tradycja nie mogłaby być kultywowana są twórcy ludowi. Wspieranie tej grupy oraz zapewnienie bezpośredniego przekazu tradycyjnych umiejętności było głównym celem Programu Stypendialnego NIKiDW „Mistrz – Uczeń”. Jego adresatami byli zarówno mistrzowie z wyróżniającym się dorobkiem, jak i adepci chcący doskonalić swoje umiejętności lub dopiero je posiąść. O Stypendium wnioskowało kilkadziesiąt par mistrzów i uczniów. Wsparcie w postaci stypendium na realizację swoich projektów otrzymało 15 z nich. Uczniowie uczyli się budowania instrumentów, śpiewania czy grania tradycyjnych pieśni i melodii, haftowania strojów ludowych, wykonywania koronek czy kroszonek, ale także zdobywali wiedzę o tradycyjnym młynarstwie, kowalstwie czy bartnictwie. Ich praca została udokumentowana.

Przedstawiamy Państwu sylwetki dwóch kolejnych par zeszłorocznych Stypendystów

Aleksander Bielak (Mistrz)

Aleksander Bielak urodził się w 1935 roku z Zdzisławicach, gdzie mieszka do dziś. Wyplataniem koszy zajmuje się od 10 roku życia (z małymi przerwami) do dnia dzisiejszego. Jest samoukiem. Przez wiele lat swoje wyroby sprzedawał na okolicznych jarmarkach i targach m.in. we Frampolu, Goraju i Janowie Lubelskim zarabiając w ten sposób na życie.

Pan Aleksander jest obecnie ostatnią osobą w regionie zajmującą się wyplataniem koszy z korzenia sosny. Posiada ogromną wiedzę na temat pozyskiwania materiału, jego obróbki jak i samego wyplatania oraz ponad 70-letnią praktykę w tym zakresie. Mimo podeszłego wieku (87 lat) jest czynnym twórcą. Niestety do tej pory nie doczekał się następców i kontynuatorów tej zanikającej umiejętności. W ostatnich latach prowadził kilka pokazów m.in. na Jarmarku Jagiellońskim w Lublinie, Festiwalu Muzyki Tradycyjnej „Na rozstajnych drogach”, jednak formuła tych spotkań nie pozwalała uczestnikom na kompleksowe przyswojenie wiedzy i nabycie odpowiednich kompetencji do samodzielnego wykonywania tej profesji. Obecnie wykonywanie koszyków z korzenia sosny jest unikatowym rzemiosłem nie tylko w regionie, ale i w skali całego kraju.

Krzysztof Butryn (Uczeń)

Krzysztof Butryn, jest pasjonatem i badaczem dawnych tradycji regionu janowskiego i Roztocza Zachodniego z którego się wywodzi. Chciałby nauczyć się kompleksowo wykonywania koszyków z korzeni sosny (włącznie z wykonaniem narzędzi do pozyskiwania materiału i jego obróbki), przyswojenia nigdzie nie zapisanej wiedzy na temat tego rzemiosła. Z troski o lokalne dziedzictwo kulturowe, a także widząc zagrożenie dla sztuki wyplatania sosnowych koszyków (ostatnim przedstawicielem tegoż rzemiosła jest Pan Aleksander, który ma obecnie 87 lat) postanowił podjąć się nauki i dołoży wszelkich starań, by wiedzę tę przyswoić i czynnie kontynuować.

Projekt w ramach Stypendium

Projekt stypendialny pt. ,,Kobiałki – kosze z korzenia sosny” ma na celu podtrzymanie oraz zachowanie od zapomnienia zanikającej umiejętności wytwarzania koszy z korzenia sosny. Realizacja proponowanych działań jest niezbędna, by zachować ciągłość tradycji plecionkarskiej w regionie janowsko-biłgorajskim. Pan Aleksander Bielak jest jedynym i ostatnim twórcą wykonującym tego typu produkty. Cykliczność i systematyczność spotkań pozwoli na gruntowne poznanie i przyswojenie nowych umiejętności Uczniowi.

W ramach projektu stypendialnego zostanie wykonanych mm. 5 sztuk koszyków -kobiałek o różnych wielkościach.

Jan Kmita (Mistrz)

Pan Jan Kmita, skrzypek pochodzący z mikroregionu kajockiego, wsi Przystałowice Małe, leżącej na północ od Przysuchy. Reprezentuje starą, archaiczną manierę gry charakterystycznych dla regionu oberów zwanych niekiedy mazurami. Grę na skrzypcach zaczynał będąc kilkuletnim chłopcem, przysłuchując się melodiom wygrywanym podczas wesel czy zabaw. Już w wieku dwunastu lat po raz pierwszy wystąpił jako skrzypek weselny.

Podczas swej kariery grywał zarówno jako solista, jak i współtworząc kapele wraz z innymi muzykantami z regionu. Wielokrotnie występował podczas festiwali i imprez folklorystycznych, zarówno regionalnych, jak i ogólnopolskich, podczas których został uhonorowany licznymi nagrodami.

Unikalny styl gry Jana Kmity od lat przyciąga wielu młodych ludzi zainteresowanych tradycjami polskiej wsi, którzy próbują zgłębić tajniki warsztatu Mistrza.

Michał Adamczyk (Uczeń)

Gra na skrzypcach w zakresie tradycyjnej muzyki ludowej regionu radomskiego. Bierze czynny udział w potańcówkach, warsztatach tradycyjnej muzyki i tańca w regionie. Studiuje na Wydziale Artystycznym UMCS w Lublinie w zakresie gry na saksofonie oraz na Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu.

Dla młodego muzyka, posiadającego praktyczną i teoretyczną wiedzę w zakresie muzyki klasycznej, jazzowej i rozrywkowej, nauka tradycyjnej muzyki ludowej bezpośrednio od jednego z nielicznych skrzypków regionu radomskiego jest wielką szansą i zaszczytem.

Projekt w ramach Stypendium

Projekt „1936-1999 Mistrz i Uczeń na Międzypokoleniowym Muzycznym Moście” zakładał aktywny udział w zabawach tanecznych i warsztatach w regionie, promocję projektu oraz rozwijanie go w social mediach. Efektem działań było nagranie filmu oraz ścieżek audio dotyczących tematyki oberkowej, digitalizacja, archiwizacja wiedzy Mistrza oraz założenie przez Ucznia własnej kapeli ludowej wykonującej tradycyjną muzykę skrzypcową z repertuaru Jana Kmity.

Oprac. J.R.
Fot. Marta Ankiersztejn