Na łamach naszej strony internetowej często prezentujemy dla Państwa najpiękniejsze i najciekawsze spośród naszych zbiorów. Uważnym Czytelnikom naszych artykułów nie umknęło z pewnością uwadze, że prezentowaliśmy ostatnio piękny „Wielki atlas do zoologii, botaniki i mineralogii” wydany w Warszawie w 1887 roku. Jego autorem był Gustaw Hayek dr nauk, oficer austrowęgierskiej marynarki wojennej i podróżnik, a także dziadek wybitnego austriackiego ekonomisty i filozofa Friedricha Augusta von Hayek. Ten wybitny uczony dzięki akademickim tradycjom pięknie rozwijanym przez dziadka Gustawa dokonał redefinicji wielu klasycznych pojęć ze świata ekonomii. W wydanej w 1944 roku książce „Droga do zniewolenia” wskazywał na ukryty antywolnościowy charakter wszelkich socjalizmów – bez względu na ich aktualny kolor.

Friedrich Agust von Hayek urodził się 8 maja 1899 roku w Wiedniu. W dzieciństwie często obcował z pracami dziadka Gustawa i niezwykłymi artefaktami, jakie ten sprowadzał z dalekich podróży. Świat, jaki zastał Friedrich, gdy wchodził w dorosłość diametralnie różnił się od tego, który znał jego dziadek w czasie prac nad rozprawą doktorską i późniejszej służby w marynarce wojennej. Jego ojciec August von Hayek był lekarzem, a z zamiłowania po swoim ojcu, naukowcem przyrodnikiem.

Lata międzywojenne to czas wielkich przemian obyczajowych i społecznych. Stary porządek upadł wraz z wersalskimi postanowieniami, a Europie zagrażały rozpędzające się, oparte na marksistowskich fundamentach ruchy oparte na totalitarnych programach: komunizm i narodowy socjalizm. W latach dwudziestych pracował w Austriackim Instytucie Badań Ekonomicznych. Później przeniósł się do Anglii, gdzie był związany z London School of Economics. W 1944 roku ukazała się jego przełomowa książka „Road to Serfdom”, w której ostrzegał o skutkach, jakie może przynieść gospodarka centralnie planowana. Praca wydana w przeddzień spektakularnych sukcesów Sowietów w Europie Wschodniej stała się ponurą i niestety spełniającą się przepowiednią. W Polsce znana, jako „Droga do zniewolenia” szybko stała się boleśnie aktualna:

To prawda, że ideał sprawiedliwości, za jakim opowiada się wielu socjalistów, zostałby urzeczywistniony, gdyby po prostu zniesiono prywatny dochód z własności, a różnice, pomiędzy zarobkami poszczególnych ludzi pozostałyby na obecnym poziomie. Socjaliści zapominają, że przekazując całą własność środków produkcji państwu stawiają je w sytuacji, w której jego działalność musi ostatecznie określać wszelkie dochody. Władza przekazana państwu w tej formie i żądanie, by państwo używało jej do „planowania”, oznacza ni mniej, ni więcej, tylko, że ma być ona zastosowana z pełną świadomością1.

Dość brutalnie przypominał wielu czytelnikom, o znaczeniu własności prywatnej:

Nasze pokolenie zapomniało, że system prywatnej własności jest najważniejszą gwarancją wolności nie tylko dla posiadaczy własności, lecz w prawie równym stopniu dla tych, którzy jej nie posiadają2 .

Zaczynająca się niemal natychmiast po zakończeniu II Wojny Światowej Zimna Wojna była z jego punktu widzenia nie tylko prostym konfliktem między demokracjami a sowieckim totalitaryzmem i jego zmultiplikowanymi w krajach satelickich formami, ale też pewną formą oporu w imię zachowania zdrowych zasad funkcjonowania gospodarki.

W latach 1950 – 1962 Hayek mieszkał w Stanach Zjednoczonych, gdzie objął profesurę na Uniwersytecie w Chicago. W 1960 roku ukazała się też jego książka „Konstytucja Wolności”, która stała się przez długi czas symbolem gospodarczego liberalizmu. W 1974 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. W uzasadnieniu komisja wskazała, że praca dotyczyła „teorii pieniądza i fluktuacji gospodarczej”. Starał się też dokonać pozytywnej prezentacji idei liberalnych niejako uciekając od socjalistycznej narracji, w której wolnościowe podejście było przedstawiane, jako forma opresji lepszych nad słabszymi. W takim sposobie snucia opowieść o życiu gospodarczym „wolnościowcy” byli niejako ucieleśnieniem bogatych i premiowanych przez gospodarkę wolnorynkową.

Zdecydowanie się temu sprzeciwiał i kajająco wskazywał:

Wszystkie teorie polityczne przyjmują, że większość ludzi dysponuje bardzo ograniczoną wiedzą. Zwolennicy wolności różnią się od pozostałych tym, że zaliczają do ignorantów zarówno siebie samych, jak i najmądrzejszych3 .

Wraz ze schyłkiem Zimnej Wojny był wielokrotnie nagradzany za działalność naukową i popularyzatorską. Między innymi przez królową Elżbietę II i G. W. Busha. Zamarł w 1992 roku we Fryburgu Bryzgowijskim w Niemczech.

Gustaw Hayek – Wielki atlas do zoologii, botaniki i mineralogii

Tekst: dr Tomasz Sińczak

Przypisy:
1.F. A. von Hayek, Droga do zniewolenia, Kraków 1996, s. 111.
2.Ibidem.
3.F. A. von Hayek, Konstytucja dla wolności, Warszawa – Wrocław 1987, s. 33.

Literatura:
Von Hayek F. A., Konstytucja dla wolności, Warszawa – Wrocław 1987.
Von Hayek F. A., Droga do zniewolenia, Kraków 1996.