Czternastego lutego wypada wspomnienie o św. Walentym. Ten męczennik i biskup z III wieku jest w zbiorowej pamięci patronem zakochanych, ale też epileptyków. Pamięć o duchownym przetrwała do naszych czasów i robi dużą karierę ze względu na komercjalizację Walentynek dnia, kiedy okazujemy sobie szczególną serdeczność, a zakochani obdarowują się prezentami. Co wiemy o Walentym? Dlaczego pamiętamy o nim w takim a nie innym kontekście?

Żywot

Św. Walenty, albo Walenty z Rzymu, jak czasem bywa nazwany, był biskupem Terni w obecnych Włoszech1. Wiemy, że istniało dwóch świętych o takich imionach i żyjących w III wieku. Jeden z nich miał mieszkać i zostać ścięty w Rzymie, drugi zaś pochodzić z Terni i zginąć w wiecznym mieście. Jak zauważa Gorys często w przypadku hagiograficznych żywotów świętych z faktycznego kultu jednej postaci wyrastał z biegiem czasu mityczny drugi krąg ludowego zainteresowania, który z biegiem czasu żył swoim życiem2. Św. Walenty żył w trudnym dla Cesarstwa Rzymskiego i całego świata śródziemnomorskiego okresie zwanym czasem „kryzysem III wieku”. Był to czas, gdy zapewniające bezpieczeństwo i pokój państwo Rzymian musiało stawić się czoła wielkim przemianom w jego otoczeniu, które skutkowały silnym naporem barbarzyńców

Lucas Cranach starszy, Święty Walenty z donatorem, ok. 1502 tempera, deska, 91 x 50 cm Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń.na jego granice, atakami odrodzonej monarchii perskiej i koczowników z pustyni.

Walenty został ścięty w 269 roku w czasach rządów cesarza Klaudiusza II Gockiego (268-270)3.Władca ten jest znany ze skutecznego prowadzenia polityki konsolidacji Cesarstwa i wielkiego zwycięstwa nad Gotami nad jeziorem Garda. Jego panowanie zakończyła epidemia dżumy, która odebrała życie władcy w mieście Sirmium. Choć cesarz nie jest raczej kojarzony z polityką antychrześcijańską to według legendy biskup Terni miał łamać zakaz udzielania ślubów legionistom rzymskim, za co władca, który chciał przywrócić porządek w armii, wysłał go do lochu. Opiekowała się nim niewidoma córka strażnika, z którą zaprzyjaźnił się przetrzymywany w odosobnieniu duchowny. Pod wpływem jego modlitwy dziewczyna odzyskała wzrok. Inna legenda mówiła o uzdrowieniu chorego na „dotknięcie Apollina” chłopca. Epileptyk, wyzdrowiał i dając świadectwo przyczynił się do nawrócenia całej swojej rodziny. Niezależnie jednak od przyczyny wszystkie przekazy są zgodne, że finalnie Walentego skazano jednak na śmierć i ścięto. Miało to nastąpić 14 lutego 269 roku. W Polsce przez wieki był patronem cierpiących silny ból i chorych na epilepsję4.

Atrybuty

Podstawowe atrybuty ikonograficzne Walentego z Terni to miecz i kogut5.Co one oznaczają? Miecz w ikonografii chrześcijańskiej jest symbolem siły, prawdy i bólu, wprost możemy mówić, że jest narzędziem męczeństwa osoby z nią przedstawionej6. Czasem zdarza się, że miecz jako atrybut jest na przedstawieniu świętego pochodzącego z szlacheckiej rodziny. Natomiast kogut to symbol czujności, obudzenia się do lepszego życia7. Często sugeruje też zmysłowe, cielesne przywary z doczesnego życia świętego.

Relikwie

Relikwie Walentego znaleźć możemy w rzymskim kościele Santa Maria in Cosmedin i oczywiście w Terni, która podobnie jak Rzym rości sobie pełne prawa do męczennika8. Relikwie Walentego znajdują się też w kościele Whitefriar Street w Dublinie w Irlandii. Były darem papieża Grzegorza XVI (1831-1846) dla Irlandczyków9. Możemy je także znaleźć w katedrze św. Stefana w Wiedniu i w kościele pw. bł. Jana Dunsa w Glasgow w Szkocji10. W naszym kraju kult św. Walentego jest związany z kościołami św. Mikołaja i Nawrócenia św. Pawła w Lublinie oraz w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie. Na Ziemi Chełmińskiej, dawnej części składowej Państwa Zakonnego znajduje się fragment czaszki św. Walentego. Do XIX wieku w Chełmnie organizowano procesje z fary do kościoła Ducha Świętego i ponownie do fary. Na Kujawach i Pomorzu fragmenty relikwii Świętego funkcjonowały też w kulcie religijnym w Brodnicy. Ocalały z oblężenia protestanckich Szwedów w 1629 roku i później zasiliły relikwiarz w Chełmnie11.

dr Tomasz Sińczak

Prypisy:
[1] E. Gorys, Leksykon świętych, Warszawa 2007, s. 370.
[2] Ibidem.
[3] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna., Poznań – Gniezno 2016, s. 834.
[4] Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, tom 6, W-Z, Kraków 2007., s. 16.
[5] E. Gorys, op. cit., s. 371.
[6] Ibidem, s. 400.
[7] Ibidem, s. 398.
[8] Morecki J., Rotter L., Relikwie. Leksykon., Kraków 2012, s. 177.
[9] Ibidem.
[10] Ibidem.
[11] Ibidem.

Literatura:
•Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna., Poznań – Gniezno 2016.
•Fros H., Sowa F., Księga imion i świętych, tom 6, W-Z, Kraków 2007.
•Gorys E., Leksykon świętych, Warszawa 2007.
•Morecki J., Rotter L., Relikwie. Leksykon., Kraków 2012.

Fot. wyróżniająca – domena publiczna
Fot. https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Walenty#/media/Plik:Hl-Valentin-mit-Stifter-150.jpg