Pożywienie jest niezbędne dla biologicznej egzystencji człowieka. Nie należy jednak zapominać, że należy do najważniejszych działów kultury materialnej. Przekazywane z pokolenia na pokolenie umiejętności, wiedza i doświadczenie służące produkcji, gromadzeniu i przetwarzaniu żywności są znakiem regionalnej i narodowej odrębności. Stanowią zatem nasze dziedzictwo, tak samo jak zabytki, obrzędy, zwyczaje czy język.

 

Polska tradycja kulinarna swój specyficzny charakter zawdzięcza przede wszystkim produktom lokalnym, które od wielu pokoleń powstają w miejscu swojego pochodzenia, są wytwarzane z miejscowych surowców, według sprawdzonych receptur i metod, przede wszystkim w gospodarstwach domowych i małych zakładach rzemieślniczych – rodzinnych piekarniach, masarniach, mleczarniach czy pasiekach. Produkty te są bowiem fundamentem tradycyjnego pożywienia, znakiem tożsamości regionalnej, specyfiką ziemi, z której się wywodzą.

Warunki naturalne od zawsze określały rodzaj i jakość wytwarzanego pożywienia i decydowały o najważniejszych lokalnych i regionalnych produktach. Dla terenów nadmorskich i nadjeziornych były to ryby, dla terenów leśnych – zwierzyna i runo leśne, dla obszarów górskich – produkty szałaśniczego wypasu i hodowli owiec. Niziny obfitujące w łąki i pastwiska sprzyjały hodowli bydła i trzody, a także produkcji mięsa i nabiału, a dobre gleby i łagodny klimat stwarzały warunki do uprawy najlepszych gatunków zboża, owoców i warzyw. Tak więc ta różnorodność warunków fizjograficznych i zasobów ziemi od zawsze decydowała o bogactwie polskich produktów spożywczych, nadając im wyraźny lokalny, regionalny charakter.

Od pewnego czasu widać w Polsce większe zainteresowanie żywnością produkowaną tradycyjnymi metodami, jak również produktami regionalnymi o znanym i sprawdzonym pochodzeniu. Zmęczeni bylejakością i zalewającą nas żywnością oferowaną przez duże sieci handlowe zaczęliśmy szukać odmiany. Szybko okazało się, że wokół nas funkcjonuje wielu małych, lokalnych wytwórców, którzy dostarczają pyszne i zdrowe wyroby powstałe na bazie naturalnych i ekologicznych surowców.

Wyroby regionalne i tradycyjne cechuje wysoka jakość, a co za tym idzie marka, którą trzeba chronić. Służy temu certyfikacja produktów, którą w Polsce zajmuje się Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a w ramach Unii Europejskiej – Komisja Europejska. Ministerstwo Rolnictwa prowadzi również listę wyrobów wyróżniających się jakością i tradycją wytwarzania, a także współtworzących dziedzictwo kulturowe danego regionu. Wpisywane są na nią produkty i potrawy, których wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji i są elementem tożsamości społeczności lokalnej. Mogą być one rejestrowane w dziesięciu kategoriach: produkty mleczne, produkty mięsne, produkty rybołówstwa, warzywa i owoce, wyroby piekarnicze i cukiernicze, oleje i tłuszcze, miody, gotowe dania i potrawy, napoje, inne.

W ostatnich kilku latach można zaobserwować wiele nowych inicjatyw podejmowanych na rzecz podtrzymywania i promowania dziedzictwa kulinarnego danego regionu. Jedną z nich jest tworzenie szlaków kulinarnych oferujących degustacje miejscowych specjałów czy wizyty w punktach produkcji regionalnych wyrobów. Innym pomysłem jest organizacja tzw. „festiwali smaku”, jak święto miodu, pierogów, powideł śliwkowych, ziemniaka czy truskawki oraz warsztatów kulinarnych i spotkań z lokalnymi wytwórcami tradycyjnej żywności, na których podczas degustacji można poznać nie tylko tajniki danej potrawy, ale też związaną z nią historię i kulturę regionu. Na wyjątkowo dociekliwych smakoszy czekają muzea poświęcone tradycyjnym potrawom i napitkom, jak: Żywe Muzeum Piernika w Toruniu, Rogalowe Muzeum Poznania, Muzeum Chleba w Radzionkowie, Muzeum Miodu Pszczółkowskiego, Muzeum Oscypka w Zakopanem, Muzeum Gorzelnictwa w Łańcucie czy udostępnione zwiedzającym słynne browary w Żywcu.

Tradycyjne polskie receptury, które powstawały przez wieki, pełne wpływów etnicznych, narodowych i kulturowych, które królowały zarówno na polskim dworze, jak i pod strzechami, mogłyby zadziwić nie jednego znawcę kulinarnych specjałów. Dlatego warto odkrywać je na nowo. Słynne polskie wędliny, chleb, nabiał, owoce i warzywa, zioła i grzyby, miód i wódka, niezliczone potrawy i przetwory oraz cała wiedza kulinarna są wielkim bogactwem i świadectwem naszych najlepszych tradycji.

 

W nowym cyklu „Produkty tradycyjne i regionalne” będziemy się starali pokazać różnorodność tradycyjnych polskich smaków, zachęcić wszystkich do ich poznawania oraz odbywania kulinarnych podroży. Każdy region może poszczycić produktami, które składają się na jego dziedzictwo kulturowe. Warto je odkryć i posmakować…

Tekst: Joanna Radziewicz

Źródła:

1. Kilar, J., Kusz, B., Ruda, M.: Produkty regionalne i tradycyjne innowacyjnym powrotem do korzeni żywności. Wiadomości Zootechniczne 2019 nr 1.
2. Plebańczyk K.: Dziedzictwo kulinarne wykorzystane. Wybrane elementy zarządzania dziedzictwem kulinarnym we współczesnej Polsce. Zarządzanie w Kulturze 2015 z. 2.
3. Turystyka kulinarna. https://www.national-geographic.pl/
4. Ogrodowska, B.: Tradycje polskiego stołu. Warszawa 2010.

Foto. Debbie Widjaja z Unsplash
Foto. pixabay.pl
Foto. archiwum NIKiDW