Na dzień świętej Małgorzaty przypadało wiele zjawisk pogodowych. W tym roku w Polsce będziemy mogli zaobserwować na niebie częściowe zaćmienie słońca. Data ta musiała być przełomowa i dawniej – na wsi, po tym dniu rozpoczynano „małe żniwa”, polegające na zbiorze rzepaku i jęczmienia ozimego.

Szkocka królowa

Święta Małgorzata (1046 – 1093) była córką angielskiego księcia Edwarda Wygnańca i Agaty (zapewne siostry króla Stefana I Świętego lub córki cesarza Henryka III). W roku 1070, została żoną króla Szkocji Malkolma III, który nawrócony przez małżonkę, zaczął starać się o szczęście ludu swego i o jego dobrobyt, w czem Małgorzata troskliwie mu dopomagała; nie uważała się ona za królowę, lecz za matkę poddanych (…) . Mieli sześciu synów i dwie córki, a Małgorzata osobiście zajmowała się wychowywaniem dzieci, co w tym czasie nie było powszechne. Dała się poznać jako osoba bardzo religijna – wraz z mężem odbudowywała i fundowała opactwa. Dbała o ubogich i pielgrzymów. Pod jej wpływem przeprowadzono także reformy Kościoła w Szkocji. Małgorzata zmarła 16 listopada 1093 roku na zamku w Edynburgu. Spoczęła w opactwie benedyktyńskim w Dunfermline, które stało się miejscem licznych pielgrzymek. W 1251 roku, papież Innocenty IV zaliczył ją w poczet świętych. Św. Małgorzata Szkocka jest również wspominana w Polsce (pomimo iż bardziej czczona jest św. Małgorzata Antiocheńska), zapewne ze względu na fakt, że jej święto przypada na 10 czerwca, a to istotna data w kalendarzu rolniczym.

„Małe żniwa” po 10 czerwca

„Małymi żniwami” określa się koszenie rzepaku, gryki, jęczmienia ozimego, a czasem nawet grochu poprzedzające „duże żniwa”. Jak każdy zbiór plonów, zależne są od pogody i uwarunkowań klimatu, więc w każdej części Polski odbywają się w różnych terminach. W niektórych latach „małe żniwa” rozpoczynały się dopiero w połowie lipca, a zdarzało się nawet, że żęcie żyta odbywało się przed omłotem rzepaku i jęczmienia ozimego czyli przed „małymi żniwami”. Na Śląsku, tradycyjnie, miały one miejsce na początku lipca, kiedy odbywał się zbiór gryki (zwany czasem „czerwonymi żniwami”) i koszenie rapsu, czyli rzepaku (zwane „czarnymi żniwami”).

Przysłowia na 10 czerwca:

Deszcz na św. Małgorzatę jest orzechom na stratę.
Jaka Małgorzata, takie będzie pół lata.
Kiedy w św. Małgorzatę kropi, siano źle się kopi.
Św. Małgorzata zapowiada środek lata.
W dzień św. Małgorzaty pierwsze gruszki do chaty.
W św. Małgorzatę skąd wiatr duje, drogę po zboże toruje.
Ze świętą Małgorzatą upał przybiera, kanikułę otwiera.
Ze świętą Małgorzatą zaczyna się lato.

dr Grażyna Olszaniec
Fot. pixabay.com
Fot. wikipedia.pl – domena publiczna
Fot. polona.pl – domena publiczna

Przypisy:
[1] Żywoty świętych pańskich na wszystkie dnie roku. Podług najwiarogodniejszych źródeł wyjętych z dzieł ojców i doktorów kościoła św. Opracowane podług Księdza Piotra Skargi T.J., Ojca Prokopa, kapucyna, Ojca Bitschnaua, benedyktyna i innych wybitnych autorów. Z uwzględnieniem świętych pańskich, błogosławionych i świętobliwych, których wydała ziemia polska aż do najnowszych czasów, Mikołów – Warszawa 1910, s. 584.

Bibliografia:
1. W. Hozakowski, Żywoty świętych pańskich. Tom szósty. Czerwiec, Sandomierz 2018, s. 63-66.
2. Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa 1964, s. 994.
3. https://bonclok.pl/slaskie-tradycje/codziennosc/330-ciekawostki-zwiazane-ze-zniwami.html dostęp w dniu 2021-06-03
4. https://www.meteoprog.pl/pl/news/23219-przyslowia-pogodowe-10-czerwca.html dostęp w dniu 2021-06-03