Postaci chrześcijańskich świętych odgrywały znaczącą rolę w życiu mieszkańców wsi polskiej. W dni, w których byli czczeni wyznaczały terminy rozpoczęcia lub zakończenia prac polowych i gospodarskich. Uważano ich za pośredników pomiędzy światem ludzkim a boskim w ważnych sprawach, jak obrona przed klęskami żywiołowymi i zarazami. Powierzano im również codzienne troski i zmartwienia. Byli stawiani za wzór do naśladowania dla wiernych.

Święty Idzi – patron matek karmiących i mamek, łuczników, myśliwych, pasterzy i handlarzy końmi
(1 września)

Fot. 1

Święty Idzi pochodził z królewskiego rodu Grecji. Prawdopodobnie urodził się w 640 roku w Atenach, jako syn Teodora i Pelagii. Odebrał wszechstronne wykształcenie. Jego rodzice byli ludźmi bardzo pobożnymi i wychowali syna w duchu miłości do bliźnich. Po ich śmierci Idzi cały pozostawiany przez nich majątek rozdał ubogim. Był znany z licznych cudów uzdrowień, a jego uczynki sprawiły, że ludzie zaczęli uważać go za świętego. Jednak jako człowiek niezwykle skromny nie oczekiwał sławy. Wybrał życie pustelnika.

Kiedy opuszczał Ateny, spotkał na swej drodze chorego biedaka, którego okrył swoim płaszczem. Czyn ten sprawił, że żebrak natychmiast odzyskał zdrowie. Dokonał też wielu innych cudów, uzdrowień, odwracał zarazy i plagi, upraszał o łaski dla potrzebujących. Na kryjówkę przed światem wybrał jedną z grot w pobliżu rzeki Rodan. Czas spędzał na modlitwie i rozmyślaniach. Żywił się ziołami, korzonkami, leśnymi jagodami i miodem. Jego pustelnię odwiedzała jedynie oswojona łania, która karmiła go swoim mlekiem.

Bóg jednak nie chciał, żeby pamięć o świętym pustelniku zaginęła. Jego samotnię znalazł podczas polowania król Wizygotów, który w pościgu za łanią przypadkowo ranił Idziego. By wynagrodzić wyrządzoną krzywdę, ufundował w tym miejscu klasztor ku czci świętego, wokół którego powstało później miasto Saint-Gilles.

W średniowiecznej Europie św. Idzi był obok św. Marcina jednym z najpopularniejszych świętych. Ku jego czci wystawiono wiele kościołów we Francji, Belgii i Niemczech. 15 francuskich miejscowości nosi jego imię. W Brukseli jego imieniem nazwana jest jedna z dzielnic. Jest patronem Styrii i Karyntii, Edynburga, Norymbergi, Osnabrücku, Brunszwiku i Tuluzy.

W Polsce kult św. Idziego sięga początków naszego państwa. Książę Władysław Herman wraz z żoną Judytą, na wieść o cudach za wstawiennictwem św. Idziego, posłali dary i list do klasztoru założonego przez świętego na południu Francji, upraszając o łaskę potomstwa, o które bezskutecznie zabiegali. Wkrótce na świat przyszedł ich syn Bolesław, zwany później Krzywoustym. Książę Herman, z wdzięczności za okazane mu łaski, ufundował wiele kościołów na cześć świętego Idziego, m. in. w Krakowie, Wrocławiu, Inowłodzu, Krobii, Tarczku i Modrzu. Inne słynne obiekty kultu świętego powstały później w Wyszkowie, Zrębicach, Giebułtowie. Za największe i najważniejsze w Polsce miejsce poświęcone św. Idziemu uznawane jest Sanktuarium w Mikorzynie.

W ikonografii św. Idzi jest przedstawiany w habicie zakonnym, często w jaskini lub na jej tle, z łanią i ręką przebitą strzałą, czasem też z książką i laską pasterską w dłoni.

Dzień świętego Idziego w polskiej tradycji wyznaczał koniec żniw zgodnie z przysłowiem:

„Św. Idzi nic w polu nie widzi”.
„Dzień św. Idziego, gdy się wypogodzi, cztery niedziele potem pogodą dogodzi”
„Idziego – bierz się do siania pilnego”
„Św. Idzi – pszczółka w polu nic nie widzi”

Święta Rozalia – orędowniczka wzywana do obrony przed zarazą
(4 września)

Fot. 2

Święta Rozalia urodziła się na zamku Olivella w pobliżu Bergamo 6 października 1129 roku, jako córka księcia Sinibalda. Jej matka otrzymała we śnie polecenie, by córka nosiła imię Rozalia, bowiem składa się ono z nazw dwóch najpiękniejszych kwiatów: róży i lilii, mających świadczyć o życiu czystym, niewinnym, dziewiczym i oddanym Bogu (lilia), o sercu gorejącym miłością do Boga i bliźnich, a także o przyszłym życiu pustelniczym pełnym poświęcenia, całkowitego wyrzeczenia się świata, pokuty i wielkich umartwień (róża i jej kolce). Był to też pewnego rodzaju symbol – zapowiedź, że dziewczynka w przyszłości okaże się najpiękniejszym kwiatem całego rodu i wyspy Sycylii.

Kiedy rodzice zaczęli namawiać Rozalię do małżeństwa, ta uciekła z pałacu i zamieszkała w grocie, pędząc żywot pustelnicy. Na ścianach wyryła napis: „Ja, Rozalia, córka Sinibalda, postanowiłam żyć w tej grocie dla miłości mego Pana, Jezusa Chrystusa”. Po pewnym czasie przeniosła się w okolice Monte Pellegrino pod Palermo. Jednak nieprzyzwyczajona do surowego życia, zmarła młodo, prawdopodobnie w 1165 lub 1170 roku.

W 1624 roku, podczas epidemii panującej wówczas w Palermo miała ukazać się pewnej kobiecie i wskazać miejsce, gdzie spoczywają jej relikwie. Kazała przenieść je do Palermo i przejść z nimi ulicami miasta w uroczystej procesji. Po odnalezieniu jej szczątków i wykonaniu pozostawionej przez nią prośby zaraza ustała, co zapoczątkowało kult św. Rozalii. Od tego czasu jest wzywana jako patronka chroniąca od zarazy. Jej imię wpisał do Martyrologium Rzymskiego papież Urban VIII w 1630 roku.
W ikonografii św. Rozalia jest przedstawiana z postacią, która pisze na ścianie jej imię. Atrybutem Świętej są: czaszka, grota, w której mieszkała, wieniec z róż.

Matka Boska Siewna
(8 września)

W polskiej tradycji ludowej Matka Boża, której pamiątka narodzenia jest obchodzona 8 września, jest postrzegana jako patronka jesiennych siewów. Tego dnia gospodarze błogosławią ziarno przeznaczone na siew. Święto „Matki Boskiej Siewnej” obchodzono w Polsce już w V wieku. Od tego dnia rozpoczynano wysiew ozimin, a rolnicy powtarzali sobie: „pora siać, bo Matka Boska Siewna przypomina” Na Podhalu święto to nazywano Zitosiewną, bo wtedy w tych rejonach siano żyto.
Dawniej polscy rolnicy do pobłogosławionego w dniu 8 września ziarna dodawali ziarna wyłuskane z wieńców poświęconych w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, aby uprosić sobie dobry urodzaj. W niektórych stronach Polski rolnicy przed siewem kropili swoje dłonie wodą święconą. Pierwszą garść poświęconego zboża rzucali w rolę w formie znaku krzyża, dodając: „W imię Boskie”. Niektórzy w pierwszą bruzdę obsiewanego pola kładli pajdy, a czasami i całe bochenki chleba, co miało zapewnić dobre plony i chronić przed głodem. Kobiety w tym okresie rozpoczynały moczenie lnu, zgodnie z przysłowiem: „Na Matkę Boską Siewną, zła gospodyni, która lnu z wody nie wyczyni”.

„Gdy na Siewną, jest błękitnie, wtedy wrzos zakwitnie ”
„Przed Bogurodzicą żyto przed pszenicą, po Bogurodzicy chodźcie do pszenicy”
„Gdy na Narodzenie pogodnie – będzie tak całe tygodnie”
„Panna się rodzi – jaskółka odchodzi”

Święty Michał Archanioł – patron żołnierzy, policjantów, geodetów, szlifierzy, złotników, kupców radiologii, dobrej śmierci
(29 września)

W tradycji chrześcijańskiej Michał to pierwszy i najważniejszy spośród aniołów obdarzony przez Boga szczególnym zaufaniem. Hebrajskie imię Mika’el znaczy „Któż jak Bóg”. Według tradycji, kiedy Lucyfer zbuntował się przeciwko Bogu i namówił do buntu część aniołów, Michał miał wystąpić przeciw niemu i z okrzykiem „Któż jak Bóg” wypowiadając wojnę szatanom. W judaizmie jest wymieniany jako jeden z siedmiu aniołów wyższego rzędu i uznawany za obrońcę Izraela. W islamie Michał jest uważany za archanioła, któremu Bóg powierza zadania wymagające szczególnej siły. Pełni też rolę stróża ludu chrześcijańskiego, za którym wstawia się u Stwórcy. Towarzyszy umierającym i odprowadza ich dusze do wieczności.

Fot. 3

Kult św. Michała Archanioła trwa niezmiennie od początków chrześcijaństwa. W II wieku Symeon Metafrast pisał, że we Frygii, w Małej Azji, św. Michał miał się objawić w Cheretopa i na pamiątkę zostawić cudowne źródło, do którego podążały rzesze pielgrzymów. Podobne sanktuarium „Michelion” znajdowało się w Chone, w osadzie odległej 4 km od Kolosów. W Konstantynopolu kult św. Michała był tak żywy, że już w VI wieku posiadał tam aż 10 poświęconych sobie kościołów, a w IX wieku przybyło ich jeszcze 5. W V wieku w Konstantynopolu, w jednym z tamtejszych klasztorów znajdował się cudowny obraz tego świętego. Pielgrzymi zabierali ze sobą cząstkę oliwy z lampy płonącej przed tym obrazem, gdyż zgodnie z ówczesnym przekonaniem miała ona własności lecznicze. W Etiopii każdy 12. dzień miesiąca był poświęcony św. Michałowi.

W Polsce powstały dwa zgromadzenia zakonne pod wezwaniem św. Michała: męskie (michalitów) i żeńskie (michalitek), założone przez błogosławionego Bronisława Markiewicza.

Św. Michał Archanioł jest patronem Cesarstwa Rzymskiego, Papui Nowei Gwinei, Anglii, Austrii, Francji, Hiszpanii, Niemiec, Węgier i Małopolski; diecezji łomżyńskiej; Amsterdamu, Łańcuta, Sanoka i Mszany Dolnej; ponadto mierniczych, radiologów, rytowników, szermierzy, szlifierzy, złotników, żołnierzy. Przyzywany jest także jako opiekun dobrej śmierci.

W ikonografii św. Michał jest przedstawiany w tunice i paliuszu, w szacie władcy, jako wojownik w zbroi. Jego skrzydła są najczęściej białe, niekiedy pawie. Włosy ma spięte opaską lub diademem. Jego atrybutami są: globus, krzyż, laska, lanca, miecz, oszczep, puklerz, szatan w postaci smoka u nóg lub skrępowany, tarcza z napisem: Quis ut Deus – „Któż jak Bóg”, waga.

Dzień św. Michała był tradycyjnie dniem, gdy kończył się termin umów z robotnikami sezonowymi. 29 września często zawierano też umowy najmu. Kończono siewy jesienne i wypas owiec na halach. Przed opuszczeniem szałasu baca żegnał płonące przez cały sezon ognisko znakiem krzyża i zalewał je wodą. Po powrocie do wsi juhasi rozdawali kobietom i dzieciom tzw. redykałki, czyli małe owcze serki. Na koniec baca częstował wódką właścicieli stada owiec. Po św. Michale można było wypasać bydło na łąkach i polach, w granicach swojej posiadłości.

„Gdy noc jasna na Michała, to nastąpi zima trwała”
„Jak grzmot po św. Michale, to siej żyto choć na skale”
„Ptaszki przed Michałem odleciały, będzie ostry grudzień cały”
„Siać po św. Michale, to już trochę niedbale”

Tekst: Joanna Radziewicz

Fot: wyróżniają, domena publiczna:  https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Angelo_Bronzino_010.jpg
Fot. 1 domena publiczna: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Saint_Giles_closeup.jpg
Fot. 2 domena publiczna: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Antoon_van_Dyck_-_Santa_Rosal%C3%ADa_intercediendo_por_la_ciudad_de_Palermo.jpg
Fot. 3 domena publiczna: https://polona.pl/item/swiety-michal-archaniol,MTIyNTA0NDU/0/#info:metadata
Źródła:
1. Ignatowicz H.: „Święty Izydor wołkami orze… : święci patroni w życiu wsi polskiej: wystawa czasowa, 16 kwietnia – 27 listopada 2016 r.”. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2016
2. http://brewiarz.pl