Konkurs „Korzenie i skrzydła” zorganizowany w 2021 roku przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi spotkał się z dużym zainteresowaniem odbiorców. Dlatego miło nam poinformować Państwa, że wkrótce ogłosimy jego drugą edycję, tym razem na najlepszą pracę magisterską na temat kultury i dziedzictwa wsi. Za jego pośrednictwem pragniemy zachęcić magistrantów i ich promotorów do podejmowania tematów dotyczących współczesnych trendów i procesów kulturowych, kształtujących życie i budujących spójność lokalnych społeczności.

Pierwsza odsłona Konkursu „Korzenie i skrzydła” na najlepszą pracę magisterską i doktorską na temat kultury i dziedzictwa obszarów wiejskich w Polsce bezsprzecznie dowiodła, że istnieje społeczna potrzeba dbałości o lokalne oraz ponadlokalne tradycje, jak również poczucie konieczności ich badania, także przez młodych ludzi. Wysoki poziom wszystkich nadesłanych prac, niezwykle różnorodnych pod względem tematyki, zakresów badań oraz wykorzystanych metodologii wykazał również znaczną znajomość przedmiotu analiz i zaangażowania autorów w naukowy opis zagadnień odnoszących się do małych ojczyzn.

Poniżej prezentujemy prace laureatów poprzedniej edycji Konkursu i jednocześnie zachęcamy do wzięcia udziału w kolejnej. Szczegóły już wkrótce na naszej stronie.

I miejsce
mgr Alicja Habza
Tytuł pracy: Kultura muzyczna Sanktuarium Matki Bożej Kębelskiej w Wąwolnicy. Tradycja i przemiany ludowej pobożności w II połowie XX wieku i na początku XXI wieku
Afiliacja: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Nauk o Sztuce, Katedra Etnomuzykologii i Hymnologii
Promotor: Dr hab. Tomasz Rokosz, prof. KUL
Rok obrony: 2020

Streszczenie:
Praca magisterska porusza kwestie szeroko pojętej kultury muzycznej, a także tradycji i ich przemian na terenie Sanktuarium Matki Bożej Kębelskiej w Wąwolnicy. Centralnym punktem odniesienia tego opracowania stała się treść zdeponowanego w Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego KUL – protokołu z badań terenowych przeprowadzonych w 1970 roku w Wąwolnicy. Celem badań była dokumentacja współczesnego stanu zachowania tradycji i śpiewów na opracowywanym terenie, uwypuklenie zmian, które nastąpiły we współczesnym wykonawstwie pieśni, a także odniesienie najnowszych wyników badań terenowych do tych, przeprowadzonych 50 lat wcześniej.

Praca zdecydowanie poszerza zakres badawczy, który przyjęto w roku 1970, zwracając uwagę na zwyczaje oraz śpiewy występujące w mniejszych miejscowościach skupionych wokół Sanktuarium, a także włączając nowe elementy, powstałe szczególnie po roku 1978, w którym dokonano koronacji cudownej figury Matki Boskiej Kębelskiej. Treść pracy wyraźnie wskazuje, iż proces przemian ludowej pobożności, w tym niektórych tradycji oraz związanych z nimi śpiewów nieustannie postępuje. Kluczowymi wydają się być pytania, jak i w jakim stopniu zmiany dokonały się na przestrzeni 50 lat w repertuarze śpiewów czy też jego wykonawstwie? Czy lub w jaki sposób przekazywano niematerialne dziedzictwo kultury tradycyjnej kolejnym pokoleniom?

Badania terenowe w gminie Wąwolnica, liczne wywiady z depozytariuszami tradycji przeprowadzone w formie wywiadów swobodnych lub też kontrolowanych autorskim kwestionariuszem pytań, pozwoliły uzyskać dość interesujący obraz kultury muzycznej i tradycyjnej funkcjonującej lub też zanikającej na tym terenie. Późniejsze analizy, odniesienie wyników badań z lat 2019-2020 do badań z roku 1970, a także sporządzenie licznych transkrypcji śpiewów (nagranych współcześnie jak i archiwalnych) wykazały istotny problem zaniku wielu cennych treści kulturowych, jednocześnie zaznaczając kwestię współczesnej twórczości sanktuaryjnej w Wąwolnicy.

II miejsce
mgr Grzegorz Sikora
Tytuł pracy: Dziedzictwo kulturowe Gminy Kozy jako potencjalny zasób w rozwoju lokalnym
Afiliacja: Uniwersytet Jagielloński, Wydział Geografii i Geologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Promotor: Dr hab. Monika Murzyn-Kupisz, prof. UJ
Rok obrony: 2021

Streszczenie:
W pracy magisterskiej podjęto ważną problematykę znaczenia, funkcjonowania i postrzegania dziedzictwa kulturowego w kontekście lokalnym, ze szczególnym uwzględnieniem krajobrazu kulturowego polskiej wsi. Głównym celem pracy była identyfikacja zasobów dziedzictwa kulturowego gminy Kozy oraz określenie jego potencjalnego wpływu na rozwój lokalny miejscowości. Dodatkowym celem dysertacji było poznanie postaw społecznych wobec dziedzictwa kulturowego mieszkańców gminy Kozy, a także określenie problemów oraz wyzwań w ochronie i zachowaniu dziedzictwa kulturowego.

Gmina Kozy jako jednowioskowa gmina wiejska jest interesującym obiektem badań ze względu na jej uwarunkowania przestrzenne oraz ekonomiczne. Jest to największa wieś w Polsce pod względem liczby ludności, która ze względu na silne procesy suburbanizacji w większości utraciła swój pierwotny rolniczy charakter.

Na podstawie badań terenowych i przy wykorzystaniu narzędzi geoinformatycznych dokonano inwentaryzacji zasobu niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który został poddany analizie przestrzennej, biorąc pod uwagę wybrane kryteria. Analizie poddano również dokumenty strategiczne gminy, które wpływają na politykę lokalną władz samorządowych. Dodatkowo, wykorzystując metodę badań ankietowych, zbadano postawy społeczne mieszkańców wsi Kóz wobec dziedzictwa kulturowego.

Łącznie skartowano 665 obiektów dziedzictwa kulturowego oraz przeprowadzono 121 ankiet wśród lokalnych mieszkańców, które zostały zaprezentowane za pomocą map, rycin oraz wykresów. Autor zidentyfikował wiele obiektów, które nie zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków, ale które ze względu na swoje wartości mogą być uznane za dotąd nierozpoznany zasób dziedzictwa kulturowego gminy Kozy. Dodatkowo pracę wzbogaca interaktywna mapa dziedzictwa.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, iż stopień rozpoznania dziedzictwa kulturowego jest niewystarczający oraz wykazano wiele problemów i wyzwań związanych z zarządzaniem dziedzictwem kulturowym w tej gminie wiejskiej.

III miejsce
mgr Jagoda Wlazło
Tytuł pracy: Mieszkaniowe obiekty dziedzictwa kulturowego jako element zagospodarowania gminy Narew
Afiliacja: Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej
Promotor: Dr Iwona Pielesiak
Rok obrony: 2019

Streszczenie:
Tematyka badań skupia się wokół bardzo ważnego problemu jakim są przekształcenia zabytkowej tkanki materialnej na terenach wiejskich. Przedmiot pracy stanowią drewniane, mieszkalne obiekty dziedzictwa kulturowego w gminie Narew, figurujące w ewidencjach zabytków. Głównym celem badania było opracowanie typologii zabytkowych obiektów w świetle przekształceń ich walorów architektonicznych.

Praca jest jedynym tak szczegółowym i aktualnym opracowaniem nt. przekształceń zabytkowych obiektów mieszkalnych w gminie Narew. Jest to obszar mało poznany na gruncie gospodarki przestrzennej, jednak coraz bardziej narażony na presję turystyczną. Na wybór tej jednostki wpłynęło niezwykłe bogactwo drewnianych obiektów mieszkalnych.

Do realizacji celu autorka zastosowała szereg metod, technik oraz narzędzi badawczych. Kwerenda w urzędach i instytucjach, umożliwiła stworzenie bazy danych. Inwentaryzacja urbanistyczna pozwoliła na konfrontację dokumentów planistycznych i ewidencji zabytków ze stanem rzeczywistym, w oparciu o 321 drewnianych obiektów mieszkalnych. Podczas inwentaryzacji przeprowadzony został z mieszkańcami i ekspertami w dziedzinie ochrony dziedzictwa wywiad swobodny (niestandaryzowany), celem pozyskania m.in. informacji istniejących wyłącznie w przekazach ustnych. Do analizy i prezentacji danych zastosowano metody statyczne, kartograficzne, ilościowe.

W rezultacie w oparciu o klasyfikację, autorka wyodrębniła trzy typów budynków. Typ 1 – obiekty wzorcowo zachowane, stanowiących 51 proc. zasobu, skoncentrowane w najbardziej reprezentacyjnych miejscowościach, Typ 2 – obiekty do rewaloryzacji – 31 proc. badanych domów oraz Typ 3 obiekty do weryfikacji przez służby konserwatorskie ze względu na znaczące przekształcenia, uwidaczniające się w 19 proc. badanych obiektów.

Praca prezentuje zarówno pozytywne jak i negatywne praktyki w zakresie przekształceń, które stanowią podstawę do formułowania i egzekwowania polityki ochrony dziedzictwa kulturowego.

Fot. pixabay.com