Biblioteka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi Oddział w Puławach posiada cenny księgozbiór, który liczy około 360 tysięcy jednostek bibliotecznych, w tym 207 tysięcy wydawnictw zwartych, około 139 tysięcy wydawnictw ciągłych i 12 tysięcy zbiorów specjalnych. W zbiorach biblioteki znajdują się dwie cenne kolekcje: stare druki (828 woluminów z XVI–XVIII wieku) i polonica XIX-wieczne (około 8200 woluminów), które tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. W tym miejscu chcemy Państwu prezentować najciekawsze i najcenniejsze kolekcje, które biblioteka posiada w swych zbiorach. Zapraszamy również do odwiedzenia Biblioteki NIKIDW Oddział w Puławach, gdzie czytelnicy mają możliwość bezpośrednio zapoznać się z wybranymi tytułami.

***

Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce. Serya 1
wydawane przez Alexandra Przeździeckiego i Edwarda Rastawieckiego.
Warszawa, 1853-1855

 

Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce. Serya 1 jest to zbiór najcenniejszych polskich zabytków sztuki sakralnej i świeckiej, średniowiecznej, renesansowej i barokowej wydawany w latach 1855-1869 w formie zeszytów, periodyków. Skarby i dzieła kultury przedstawiono tu za pomocą bogato ilustrowanych, wielobarwnych litografii, wykonanych na osobnych matrycach w zakładach chromolitograficznych Maksymiliana Fajansa. W pierwszej, z trzech serii znajduje się ich aż 48. Wiele egzemplarzy zostało oprawionych przez samego Franciszka Joachima Radziszewskiego, uznawanego za największego polskiego mistrza introligatorstwa i skóroplastyki. Oprawy, bogate w artystyczne zdobienia, tłoczenia i złocenia na grzbiecie i licu stanowią dziś kunsztowny zabytek. Wszystkie zeszyty ukazały się w Warszawie i Paryżu w dwóch wersjach językowych.

 

Praca ta wydana została przez Aleksandra Przeździeckiego (1814-1871) i Edwarda Rastawieckiego (1805-1874). Ten pierwszy był historykiem, archeologiem, literatem, ziemianinem, kolekcjonerem i znawcą sztuk pięknych. W roku 1847 został współredaktorem Biblioteki Warszawskiej. Jego działalność związana była z wydawaniem dzieł historycznych. Do najbardziej znanych należą kroniki Wincentego zw. Kadłubkiem i wszystkie dzieła Jana Długosza w przekładach. Natomiast Edward Rastawiecki był kolekcjonerem dzieł sztuki oraz leksykografem, autorem takich prac jak: Słownik rytowników polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, Mapografia dawnej Polski.

 

Publikacja zawiera opisy wielu dzieł z różnorodnych dziedzin np.: malarstwo, ikonografia, metaloplastyka, jubilerstwo, złotnictwo, rzemiosło artystyczne. Wszystkie zebrane tu prace stanowią dziedzictwo państwa polskiego. Słowo dziedzictwo ma w tym przypadku bardzo szeroki zakres znaczeniowy. Możemy mówić tu o dziedzictwie materialnym: użycie drogich materiałów tj. kamienie szlachetne, złoto i wirtuozeria wykonania, oraz niematerialnym: wartość historyczna, pamiątkowa, kultowa, do określająca podmiotowość państwa lub stanowiąca nośnik idei.

 

Wiele z opracowanych w tym dziele prac miało charakter użytkowy jak: kielich Dąbrówki, skrzyneczka na klejnoty królowej Bony, książka do nabożeństwa i naszyjnik królowej Maryi-Ludwiki, klejnoty Zygmunta III lub pochwa od szabli hetmana Żółkiewskiego, która jest doskonałym przykładem kunsztownego wykonania i dziedzictwa kulturowego. Stanisław Żółkiewski urodził się 1547 roku koło Lwowa. Znany był jako hetman wielki i kanclerz wielki koronny, związany z Janem Zamoyskim. Prowadził działania zbrojne z Moskwą i Turkami. Wsławił się jako zdolny przywódca i niepospolitymi zdolnościami strategicznymi. Jego bohaterstwo stało się symbolem żołnierza patrioty, dlatego fragment jego rynsztunku, był świadectwem służby i oddania ojczyźnie. W utworze znajduje się nie tylko opis dokonań słynnego hetmana, ale i samej pochwy. W linii prostej miała 0,895 metra. Zapisy znajdujące się w inwentarzu skarbca Częstochowskiego, w którym się znajdowała podają:

Pochwy oprawne od szabli turkusami sadzone od Imć pana Żółkiewskiego Hetmana. W. Koronnego, Kolligata N. króla Jana III Sobieskiego, z których pochew jadąc pod Wiedień N. król Sobieski wziął głównię z błogosławieństwem, przed obrazem cudownym Najświętszej Matki, Turków zbił na głowę A. D. 1683.

 

Wiele z opisywanych dzieł sztuki ma charakter nie tylko religijny, ale też mistyczny. Przykładem może być kielich św. Wojciecha, który stanowi bezcenną relikwię po męczenniku. Kielich został wykupiony od Prusaków za skarby Bolesława Chrobrego. W Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce. Serya 1 znajduje się szczegółowy opis zabytku:

Sam kielich z jednej sztuki agatu ciemnego, pękniętego w jednem miejscu, oprawiony jest w złoto; obwódka dolna wyrobiona jest na podobieństwo kwiatów liliowych. Część środkowa wyrobiona jest w kształcie gałki ozdobionej arabeskami z gałązek liściowych obwijających lwa, człowieka wpół nagiego, strusia biegającego i innego siedzącego ptaka (…). Podnóżek przedstawia przewróconą koronę powoju zfałdowaną w szesnaście niby rozchodzących się promieni, na wypukłościach których rytowane są różnego kształtu fantastyczne kwiaty (Tabl. I. b.).

Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce. Serya 1 to prawdziwy unikat, biały kruk wśród bibliofilów. Tego typu obiekty nie stanowią już tylko pozycji do wypożyczania, ale najcenniejszy zbiór wśród księgozbiorów.

Oprac. Paula Zasada
Fot. polona.pl – domena publiczna

Literatura:
1. Aleksander Przeździecki, Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce. Serya 1, W Warszawa: Zakład Chromolitograficzny M. Fajansa: Drukarnia Józefa Unger; w Paryżu, 1853-1855.
2. Przezdziecki Aleksander Narcyz, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3963749.html, 10.2022
3. Rastawiecki Edward, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Rastawiecki-Edward;3966152.html, 10.2022
4. Żółkiewski Stanisław, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zolkiewski-Stanislaw;4003091.html, 10.2022