W dzisiejszych czasach, mieszania się kultur postępuje nieodwracalny proces przeobrażania się i zanikania rodzimej kultury ludowej każdego narodu. W wyniku zakończonych w XIV wieku migracji ludności Europy ustaliły się granice regionów i ukształtował się folklor społeczeństw europejskich. Wykrystalizowały się formy kultury materialnego i niematerialnego dziedzictwa państw Europy.
Na terenie Polski ukształtowało się wiele subkultur. Niestety, ulegają one procesowi nieodwracalnych przemian a nawet zamierania. Procesu tego nie można już powstrzymać, ale dopóki żyje jeszcze najstarsze pokolenie świadków dawnych tradycji można rekonstruować zanikające elementy folkloru.
W związku z tym, konieczne są działania, które zatrzymają proces zanikania polskiej kultury ludowej. Jeśli teraz nie zadbamy o zachowanie naszego dziedzictwa kulturowego, już niebawem na wielu obszarach kraju polska kultura ludowa stanie się jedynie historią odtwarzaną ze źródeł historycznych, bez możliwości jej konfrontowania z żywymi świadkami.
W Polsce, w latach 50-tych XX wieku, miała miejsce ogólnopolska, rządowa Akcja Zbierania Folkloru. Dotyczyła ona jednak jedynie folkloru muzycznego. Dzięki temu programowi ochroniono od zagubienia setki pieśni i melodii. W akcji tej uczestniczyli studenci (m.in. Aleksandra Szurmiak i Kazimierz Bogucki, Barbara Peszat) i nauczyciele akademiccy Wydziału Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i Warszawskiego, którymi kierował prof. dr Mieczysław Poźniak oraz pracownicy Polskiego Radia. Dzięki tej akcji, dziś w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie znajdują się pokaźne zbiory, rzetelnie opracowane wówczas przez Jadwigę i Mariana Sobieskich. Obecnie są digitalizowane przez pracowników ISPAN pod przewodnictwem Jacka Jackowskiego. Cieszą one ucho koneserów, ale służą również do celów naukowych. Korzystają z tych zasobów instruktorzy zespołów ludowych, którzy wprowadzają je do swojego repertuaru i tym samym przywracają zapomniane już pieśni i melodie regionalne.
Zrodził się pomysł projektu, którego podstawowym elementem będzie rejestrowanie wiedzy o dawnej obyczajowości ludowej przy pomocy dokumentacji filmowej. To co jest jeszcze żywe w ludzkiej pamięci, zostanie zarejestrowane i uchronione tym samym przed zapomnieniem. Co więcej będzie stanowiło przeszkodę w mieszaniu się zwyczajów, ich unifikacji i uleganiu wpływom kultury obcej, dla poszczególnych odrębnych sobie regionów etnograficznych.
Opierając się na tak stworzonej bazie, kolejnym etapem akcji będzie wyprodukowanie inscenizowanych filmów dokumentalnych z udziałem najstarszych informatorów i komentujących ich przekaz specjalistów. Do udziału w tworzeniu filmoteki obrzędowej zaproszone zostaną również zespoły ludowe, zespoły folklorystyczne, Koła Gospodyń Wiejskich i aktorzy teatrów ludowych, wprawieni w inscenizowaniu zwyczaju czy obrzędu ludowego. Ich praca zostanie przeniesiona ze sceny w warunki naturalne, odpowiadające nastrojowi dawnego życia wsi, we wnętrza dawnych chałup, gospodarstw i przestrzeni wiejskiej.
W Polsce potrzebny jest stały rozwój społecznej świadomości, o konieczności podtrzymania tożsamości kulturowej naszych regionów etnograficznych. Dlatego poza dokumentowaniem i rejestrowaniem zjawisk, wskazana jest systematyczna edukacja i to nie tylko dzieci i młodzieży, ale także dorosłych. Nie mając bowiem należytego wzorca, bardzo często nieświadomie powielają oni, już zakorzenione błędy w przekazie zjawisk kulturowych, często zawierające elementy folkloru innych regionów lub nawet obcych kultur. Stąd ważnym zadaniem projektu jest reedukacja, której zadaniem będzie wyjaśnienie i przybliżenie dawniej funkcjonujących mechanizmów kulturowych (symboliki obrzędowej, gwary etc.)
Filmy cyklu Etno-Polska, będą stanowiły niezbędną pomoc w pracy wielu animatorów kultury, muzeów etnograficznych, skansenów i szkół. Niezależnie od ich wydania, filmy etnograficzne będą emitowane dla szerokiej publiczności, w telewizji TVP, co doskonale wpisze się w misję edukacyjną Telewizji Polskiej.
Dobrze byłoby wprowadzić do zajęć szkolnych dla dzieci, lekcji poświęconych bogatemu folklorowi polskiemu oraz wprowadzenie warsztatów, dla których bazą byłby inscenizowany film dokumentalny. Z powodu braku edukacji tego typu w szkołach, zanika wiedza o naszej bogatej kulturze ludowej, zwłaszcza u młodzieży miejskiej. Wartość tej kultury, w polskim szkolnictwie nie jest doceniona ( w przeciwieństwie do np. krajów bałkańskich, w których folklor jest lubianym i obowiązkowym przedmiotem w szkole, gdzie dzieci i młodzież chętnie uczą się tańców, rodzimych melodii i pieśni). W Polsce, tylko niektórzy nauczyciele, zdają sobie sprawę z ważności podtrzymywania tego dziedzictwa,
Również Gminne Ośrodki Kultury, nie dysponują odpowiednimi materiałami o polskim folklorze. Jedynie w nielicznych regionach Polski, zauważalne jest spore zaangażowanie w ochronę ginącego dziedzictwa. Reedukacja w tej dziedzinie, powinna objąć wszystkie grupy w naszym kraju i mieć szansę dotarcia do wszystkich środowisk społecznych.

Autor: Inka Bogucka, dziennikarz TVP, etnograf, antropolog kultury