Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi zaprasza na cykl wydarzeń pn. „Warsztaty Rękodzielnicze dla KGW” realizowany w województwie kujawsko-pomorskim.

Warsztaty mają na celu przekazanie kołom gospodyń wiejskich umiejętności wytwarzania ludowego rękodzieła, zwiększenie jakości realizowanych prac, ich autentyczności twórczej oraz zgodności etnograficznej. Zdobyte umiejętności Koła będą mogły wykorzystać do tworzenia własnych wytworów rękodzielniczych, co umożliwi powiększenie ich oferty handlowej. Jednocześnie, zależy nam na integracji środowisk, dlatego warsztaty będą się odbywać w lokalnych domach kultury, świetlicach wiejskich oraz siedzibach KGW z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Poszczególne warsztaty są przewidziane dla Kół z danego regionu Ziemi Dobrzyńskiej, Chełmińskiej, Kujaw, Pałuk, Krajny, Borów Tucholskich oraz Kociewia.

SOKOŁOWO – ZIEMIA DOBRZYŃSKA
23.09.2023 r. – FRYWOLITKA Z TERESĄ BUCZYŃSKĄ

 

Koronka czółenkowa, czyli frywolitka powstaje przez dzierganie czółenkiem węzełków na tej samej nici owiniętej wokół dłoni. Czółenko natomiast jest rodzajem szpulki z nawiniętą nicią. W zależności od wzoru stosuje się jedno lub dwa czółenka.

Frywolitka była znana już w starożytnym Egipcie i Chinach. W XVI w. dotarła z Chin do Holandii, skąd w późniejszych okresach (XVIII i XIXw.) rozpowszechniła się w Europie. Jej nazwa – frivolite – pojawia się po raz pierwszy ok. 1750 roku we Francji.

W Polsce technika koronki czółenkowej znana była już od początku XIX w., a bardzo istotne znaczenie dla rozpowszechnienia tej techniki miały niemieckojęzyczne wydawnictwa – wzorniki. Niebagatelną rolę w jej popularyzacji po 1918 roku odegrały uczące frywolitki szkoły, kierowane przez osoby żywo zaangażowane w jej upowszechnianie. Wspomnieć tu należy m.in. Marię Modes-Dudrewiczową, kierowniczkę szkoły koronkarskiej w Zakopanem, która w 1934 roku wydała podręcznik Koronki czółenkowe.

O powstaniu w Toruniu pierwszego i największego w Polsce ośrodka koronki czółenkowej przesądziło zafascynowanie tą techniką Wandy Malczewskiej, zauroczonej pracą przesłaną na konkurs Złote ręce seniora. Twórczyni wspomnianej pracy, Stanisława Wilamowska ze wsi Wrocki k. Golubia-Dobrzynia, poprowadziła kurs dla dziesięciu osób skupionych w istniejącym od 24 kwietnia 1979 roku Klubie Supełek. Taki był początek. Obecnie w Klubie techniką tą zajmuje się 18 osób, w tym 16 uzyskało status twórcy ludowego w dziedzinie koronki czółenkowej. Panie wyczarowują z nitek, węzełków, supełków, łańcuszków i pikotek niezliczone ilości serwetek, bieżników, kołnierzyków, ozdób świątecznych i biżuterii. Organizują warsztaty, uczestniczą w konkursach (często są nagradzane), prace biorą udział w wystawach na terenie całej Polski.

 

Warsztaty będą prowadzone przez twórczynię ludową Teresę Buczyńską, z Klubu Supełek, która ma wieloletnie doświadczenie zarówno w prezentowanej dziedzinie rękodzieła jak i prowadzeniu warsztatów dla dorosłych.

Struktura warsztatu

1. Prezentacja przykładowych prac.
2. Nauka wiązania supełków.
3. Wykonywanie kółek i pikotek.
4. Wykonywanie łuczków.
5. Łączenie kółek.
6. Zakańczanie nitek.
7. Praca na dwóch czółenkach.

KOLNO – ZIEMIA CHEŁMIŃSKA
30.09.2023 r. – WIKLINA Z ANNĄ PRZYTARSKĄ

 

Plecionkarstwo jest praktykowane od czasów prehistorycznych. Wyplatanie koszy musiało się rozwinąć jeszcze zanim ludzie nauczyli się wypalać glinę. Jest więc jednym z najstarszych rzemiosł wykonywanych przez człowieka. Plecionkarstwo polega na wyrobie wszelkiego rodzaju plecionek ze słomy, wikliny, rafii, rogożyny, rotangu, bambusa, słomy ryżowej, włókien kokosowych i sizalowych itp., także w zakresie wyrobu plecionek ozdobnych.

Tradycja wyplatania na ziemiach polskich liczy sobie tysiące lat. Pierwsze produkty zaspokajały podstawowe potrzeby, następnie plecionkarstwo stało się działalnością zarobkową i z czasem jednym z rzemiosł. Długo wykonywano je na marginesie innych prac gospodarskich, jednak w regionach o nisko rozwiniętym przemyśle i słabej ziemi, stało ono się głównym zajęciem. Od 10 lipca 2018 roku plecionkarstwo figuruje na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce.

Natomiast wikliniarstwo, jeszcze niedawno zawód zanikający, dzisiaj przeżywa renesans. Wiklina są to młode pędy kilku gatunków wierzb, które po obróbce wykorzystywane są w wikliniarstwie (plecionkarstwie). Pozyskane młode pędy po przesortowaniu przeznaczone są do dalszej obróbki, czyli korowania.

 

Warsztaty prowadzi doświadczona plecionkarka, Anna Przytarska, która jest członkiem Stowarzyszenia Twórców Ludowych Oddział Bydgosko-Toruński w dziedzinie twórców robiących plecionkę czyli plecionkarzy. Sama należy do Koła Gospodyń Wiejskich w Wielkim Mędromierzu. Od lat prowadzi warsztaty dla dzieci i dorosłych. Wyplata zarówno kosze z wikliny, jak i z korzeni drzew. Na warsztatach wykorzystuje wierzbę amerykańską, która jest naturalnym materiałem do wyplatania koszy.

Struktura warsztatu

1. Zapoznanie z technikami plecionkarstwa, rodzajami, uprawą i pozyskiwaniem wikliny oraz przygotowaniem jej do pracy.
2. Prezentacja materiałów, narzędzi i przygotowania warsztatu pracy.
3. Nauka technik plecionkarskich: podstawowych splotów plecionkarskich oraz sposobów zakończeń, różnych sposobów budowania ścianek i obrębów.
4. Rozwinięcie umiejętności poprzez samodzielne wykonanie koszyka (miski) z wikliny.

PIŃCZATA – KUJAWY
7.10.2023 r. – HAFT KUJAWSKI Z HENRYKĄ DEREZIŃSKĄ

 

 

Od 2. poł. XIX w. do lat 50 XX w. haft kujawski występował jedynie na elementach ubioru kobiecego: czepcach, kryzach, kołnierzykach, fartuchach oraz halkach białych i czerwonych, nazywanych piekielnicami. Następnie zaczął być przenoszony ze strojów ludowych na obrusy, bieżniki oraz serwety. Jest to haft biały, zwany „białym szyciem”, swobodnie nakładany na materiał (batyst, muślin, tiul, płótno), wykonywany krótkimi ściegami (jedynie do haftowania halek czerwonych stosuje się nici w kolorze czarnym).

Jeśli chodzi o jego praktykowanie, to, współcześnie, na Kujawach Zachodnich można spotkać więcej hafciarek niż na Kujawach Wschodnich. Twórczynie przekazują umiejętności w swoich rodzinach oraz na kursach. Do upowszechniania haftu kujawskiego przyczyniają się także wydawane wzorniki, organizowane są konkursy i wystawy na terenie Kujaw.

Główną cechą haftu kujawskiego jest stosowanie krótkich ściegów, takich jak: sznureczek, atłasek podściełany (wypukły), wałeczek, ścieg za igłą pojedynczy lub wielokrotny, kładziony, dziergany, haft dziureczkowy. Przeważają ornamenty roślinne w różnych stylizacjach: motywy gałązek (zwanych rózgami) uzupełniane przez motywy kwiatowe (np. róże, chabry, tulipany, margaretki, czy słoneczniki) a także pąki. Jeśli chodzi o motywy liści, mogą to być półlistki i listki lub jodełki przedstawiające różne liście: dębu, winogrona, koniczyny czy modrzewia. W hafcie pojawiają się także kłosy i liczne perełki.

Najważniejszymi rodzajami ściegów haftu kujawskiego są: sznureczek, który powstaje w wyniku wkłuwania igły w połowie długości poprzedniego ściegu; sznureczek owijany zwany wałeczkiem (lub wąskim atłaskiem podściełanym), powstający przez owinięcie poprzeczne sznureczka; ścieg kładziony polegający na wkłuwaniu i wyciąganiu nitki w tych samych miejscach; atłasek podściełany zwany też „na podwleczeniu” lub „z podkładem”, którego nitki winny być ułożone prostopadle w stosunku do ściegu zasadniczego; ścieg dziergany, który ma kształt drabinki powstającej w wyniku podłożenia nitki pod igłą podczas jej wyciągania z materiału a służący do wykończania obrębów, ścieg za igłą wykonywany poprzez wkłuwanie igły za nitką w odległości jednego ściegu i wyjmowanie w odległości dwóch ściegów licząc od miejsca umocowania nitki, ścieg Janina należący do grupy ściegów krzyżykowych, w hafcie kujawskim, nitki układane są gęsto oraz ścieg dziureczkowy, zwany angielskim, w którym dziurki są obdziergane lub wzmocnione wałeczkiem.

 

Największe ośrodki haftu kujawskiego istnieją we Włocławku, Inowrocławiu, Kruszwicy, Radziejowie, Pakości, Strzelnie i Kowalu. Warsztaty będą prowadzone przez twórczynię ludową, Henrykę Derezińską z Kobylnik, która ma wieloletnie doświadczenie zarówno w prezentowanej dziedzinie rękodzieła jak i prowadzeniu warsztatów dla dorosłych. Uczestnicy będą pracować na przygotowanych materiałach z odbitym zawczasu tradycyjnym wzorem.

Struktura warsztatu

• Prezentacja przykładowych haftów i kompozycji charakterystycznych dla haftu kujawskiego.

• Nauka poszczególnych ściegów:
– sznureczek
– wałeczek
– ścieg kładziony
– atłasek podściełany
– ścieg dziergany
– ścieg za igłą
– ścieg Janina.

• Wykonywanie elementów haftu :
– gałązki
– półlistka
– kłosów
– perełek
– kwiatu róży lub/i słonecznika

Tekst: Grażyna Olszaniec, Teresa Buczyńska

Fot. mapa: http://etnomuzeum.pl

Fot. Grażyna Olszaniec