15 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Sztuki. Z tej okazji składamy najlepsze życzenia wszystkim twórcom ludowym i mamy nadzieję, że jak najwięcej osób zacznie doceniać ich twórczość i w końcu zacznie myśleć o sztuce ludowej jak o sztuce przez wielkie „S”.

Do tej pory sztuka ludowa, całkowicie niezasłużenie, pełniła w świadomości zwykłych ludzi rolę „brzydkiej siostry Kopciuszka”. Niektórzy badacze kultury ludowej oddzielali ją od jedynej właściwej sztuki wyższych sfer, nazywali prymitywną, naiwną i płytką i to miano przylgnęło do twórczości ludowej na długo. Nawet mieszkańcy wsi rzadko ją cenili i zwracali się często w stronę tego co miejskie i wtórne.

Prawdą jest, że sztuka ludowa choć nie gorsza, zdecydowanie różni się od sztuki „wysokiej” i pełniła inne funkcje w życiu ludzi. Jean-Paul Sartre nazywa sztukę nie chlebem lecz winem życia. W przypadku sztuki ludowej, jest całkiem odwrotnie – bliżej jej do chleba, czyli codziennego, najbardziej podstawowego i najważniejszego pokarmu. Do sztuki ludowej zalicza się wszystko, co należy do działalności artystycznej społeczności wiejskich. Nie jest to zatem tylko to, co nam pierwsze przychodzi na myśl czyli malarstwo i rzeźba, ale także muzyka, taniec, legendy, bajki i poezja. Główną cechą, która wyróżnia sztukę ludową jest fakt, że jej wytwory nie są i nigdy nie były wyłącznie „dziełami sztuki”, ale zawsze miały także, a może przede wszystkim znaczenie użytkowe. Dlatego sztuką ludową nazywamy też po prostu wyroby rękodzieła ludowego. Tkaniny, hafty i koronki, ceramika a nawet wyroby kowalskie, drewniane i słomiane – wszystko to zaliczamy do sztuki ludowej. W kulturze tradycyjnej sztuka ludowa pełniła zatem ważniejszą rolę niż sztuka „wysoka” w życiu ogółu społeczeństwa. Zaspokajała wszystkie potrzeby ludności wiejskiej. Wartości artystyczne miało wszystko, co mieszkańcom wsi było potrzebne – od przedmiotów prozaicznych takich jak meble, ogrodzenia, sprzęty domowego użytku i stroje, poprzez dekoracje, aż do rzeczy służących do modlitwy i kultu. Wytworami sztuki są zatem także palmy wielkanocne, pisanki czy wieńce dożynkowe.

Sztuka ludowa zawsze była ściśle związana z konkretnym regionem, z którego się wywodziła, z warunkami, które tam panowały oraz z zajęciami ludzi, którzy ją tworzyli. Dlatego znacznie różnią się wytwory górali, od tego co powstało w wioskach rybackich nad Bałtykiem. Widać to w zdobnictwie, strojach ale także w muzyce i poezji. Wszyscy twórcy mówili o tym co znali, co było im bliskie stąd w tekstach góralskich często jest mowa o miłości do gór a sztuka kaszubska pełna jest odniesień do pracy rybaków. Każdy region charakteryzuje konkretny styl, powtarzające się motywy i kompozycje. Dlatego też żadne wytwory artystyczne nie mówią tak dużo o swoich twórcach jak właśnie wytwory sztuki ludowej. Szczególnie ważne wydaje się to dziś, gdy kultura jest zunifikowana i na prawie każdej szerokości geograficznej słucha się tej samej muzyki, nosi podobne ubrania i mieszka w podobnych domach. To sztuka i muzyka ludowa przybliżają nam tradycję i zbliżają nas do korzeni.

Mimo swojej niezaprzeczalnej wartości i piękna, sztuka ludowa zawsze była deprecjonowana. Nawet, a może głównie, mieszkańcy wsi wyrzekali się swojego folkloru. Tymczasem już w XIX wieku członkowie elity intelektualnej i artystycznej podkreślali szczególną wartość kultury i sztuki ludu. Cała twórczość Fryderyka Chopina opiera się na muzyce ludowej a Adam Mickiewicz pisał utwory na podstawie ballad i podań.

Dziś, gdy my sami mamy kompleksy, wartość polskiej sztuki ludowej doceniają ludzie za granicą. Na festiwal Wszystkie Mazurki Świata zjeżdżają ludzie z całego globu. Japończycy cenią polskie tkactwo i uczą się tańczyć kujawiaka a polskie plecionkarstwo i ubrania z motywami ludowymi zyskują coraz więcej zwolenników w Europie Zachodniej. Najwyższy czas aby i Polacy spojrzeli łaskawszym okiem na swój folklor i dziedzictwo i przywrócili mu należne miejsce.

zdj. Tomasz Słomczyński, Magazyn Kaszuby

Tekst: Magdalena Trzaska

Foto. pixabay.pl – główne
Foto. Tomasz Słomczyński, Magazyn Kaszuby
Foto. archiwum NIKiDW